Để đạt được những danh hiệu cao quý này, những cống hiến, đóng góp của người nghệ sỹ phải được công chúng ghi nhận bằng tất cả sự mến mộ, trân trọng. Tuy nhiên, với cách thức xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT có phần nặng về “hành chính hóa” như thời gian qua đã bộc lộ không ít nhiêu khê, bất cập, đồng thời “bỏ lọt” những nghệ sỹ chân chính đáng được tôn vinh.
Những ngày qua, sự ra đi đột ngột của nghệ sỹ hài Văn Hiệp đã để lại niềm tiếc nuối, hụt hẫng lớn trong công chúng yêu nghệ thuật. Phần lớn khán giả mến mộ, khâm phục tài năng của nghệ sỹ Văn Hiệp, bởi lối diễn gần gũi, dung dị, đời thường mà đầy chất tài hoa.
Từ lần xuất hiện đầu tiên năm 1954 trong vở “Lỳ và Sáo” và sau đó là “Nghêu, Sò, Ốc, Hến” ở Nhà hát lớn Hà Nội, cho đến nay, nghệ sỹ Văn Hiệp đã trải qua gần 1.000 vai diễn trong các vở kịch, phim truyện nhựa, phim truyền hình. Đặc biệt, công chúng dành nhiều tình cảm yêu mến đối với ông qua nhiều tiểu phẩm hài mà ông góp mặt. Nhất là qua các sêri chương trình hài “Gặp nhau cuối tuần”, “Gặp nhau cuối năm” của Đài Truyền hình Việt Nam, biệt danh “Ông trưởng thôn” đã trở nên thân thuộc với nhiều người, làm nên “thương hiệu” của nghệ sỹ Văn Hiệp.
Trọn đời cống hiến cho nghệ thuật, được công chúng yêu mến, bạn bè, đồng nghiệp đánh giá cao vì thái độ lao động nghệ thuật nghiêm túc, cầu thị nhưng cho đến những giây phút cuối của cuộc đời, nghệ sỹ Văn Hiệp vẫn không được nhận bất cứ một danh hiệu nào.
Một trong những lý do khiến cho nghệ sỹ Văn Hiệp không được xét tặng danh hiệu NSƯT hay NSND là vì chưa đáp ứng đủ những tiêu chuẩn “cứng” về số năm công tác trong biên chế và số Huy chương Vàng đạt được trong các hội diễn. Với tình cảm yêu mến, quý trọng tài năng của nghệ sỹ Văn Hiệp, đạo diễn Khải Hưng đã đứng ra khởi xướng việc lấy chữ ký của giới văn nghệ sỹ đề nghị cơ quan chức năng truy tặng danh hiệu NSƯT cho nghệ sỹ Văn Hiệp.
Dù cống hiến nhiều cho nghệ thuật và được khán giả ghi nhận, nghệ sỹ Văn Hiệp vẫn chưa được phong tặng một danh hiệu nào cho đến khi qua đời
Dù đánh giá cao ý tưởng và tình cảm tốt đẹp của vị đạo diễn trên nhưng không ít ý kiến cho rằng, danh hiệu NSƯT, NSND cần được trao trong sự tôn vinh, trang trọng ngay khi người nghệ sỹ đang còn sống nhằm động viên họ nỗ lực cống hiến nhiều hơn để xứng đáng với danh hiệu được trao, đồng thời, khích lệ tinh thần những nghệ sỹ khác không ngừng vươn lên trong lao động nghệ thuật. Từ thực tế trên đặt ra vấn đề, đã đến lúc cần xem xét lại cơ chế xét tặng danh hiệu cho các nghệ sỹ nhằm đảm bảo sự công bằng.
Theo tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu NSƯT hiện hành, người được đề cử xét tặng phải có ít nhất 15 năm hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp (với loại hình xiếc là 10 năm). Trong suốt thời gian hoạt động nghệ thuật, người nghệ sỹ đó phải “gặt hái” được nhiều giải thưởng, trong đó phải có được ít nhất 2 Huy chương Vàng Quốc gia hoặc quốc tế.
Có thể nhận thấy, những tiêu chí “cứng” này đã “gây khó” cho không ít nghệ sỹ có nhiều đóng góp cho nghệ thuật, được công chúng ghi nhận nhưng vì lý do khách quan hoặc chủ quan nào đó không có đủ số năm công tác trong biên chế hay dành được các tấm Huy chương Vàng trong các kỳ hội diễn, hội thi.
Trở lại với trường hợp nghệ sỹ Văn Hiệp, do “tạng người” thường chỉ phù hợp đóng những vai phụ, lại không có điều kiện để tham gia các kỳ liên hoan, hội diễn để có được những tấm Huy chương Vàng cần thiết phục vụ tiêu chuẩn “cứng” trong việc xét tặng danh hiệu NSƯT.
Không chỉ với nghệ sỹ Văn Hiệp, còn nhiều nghệ sỹ tài năng khác được công chúng mến mộ, có những đóng góp lớn cho nghệ thuật nhưng cũng không được xét tặng các danh hiệu do không hội đủ những điều kiện “cứng” để xét duyệt.
Bên cạnh những tiêu chí có phần cứng nhắc, “gây khó” cho nghệ sỹ, việc làm hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu cũng còn không ít bất cập, thủ tục hành chính phiền hà với nhiều loại đơn từ trình bày, kê khai, các loại giấy xác nhận, chứng nhận. Khi mà cơ chế xin - cho vẫn còn tồn tại, không ít nghệ sỹ không muốn làm hồ sơ xin xét duyệt vì cảm thấy bị tổn thương.
Thiết nghĩ, mục đích cuối cùng của việc phong tặng danh hiệu NSƯT hay NSND là nhằm tôn vinh các nghệ sỹ vì tài năng và những đóng góp của họ trong lĩnh vực nghệ thuật. Do đó, quá trình xét tặng danh hiệu phải đảm bảo sự công bằng, tránh gây thiệt thòi cho những nghệ sỹ đã miệt mài cống hiến, được công chúng yêu mến, ghi nhận.
Bên cạnh việc “mềm hóa” các tiêu chí xét duyệt, giảm bớt các thủ tục, hồ sơ giấy tờ hành chính, nên chăng cần thay đổi cách thức xét duyệt. Theo đó, bên cạnh sự thẩm định, đánh giá của những nhà chuyên môn có “tâm”, có “tầm” trong hội đồng xét tặng, cần có thêm những “kênh” thông tin khác, đặc biệt là từ phía công chúng.
Bởi suy cho cùng, bản thân danh hiệu không làm nên tên tuổi của người nghệ sỹ, cái đích phấn đấu, đồng thời là phần thưởng quý giá nhất mà mỗi nghệ sỹ đích thực đều muốn hướng tới là ấn tượng sâu sắc và “chỗ đứng” bền lâu trong lòng công chúng.
Minh Tuấn
.