(Congannghean.vn)-Những năm qua, tình hình phát triển kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh có nhiều chuyển biến, tạo thêm nhiều việc làm cho người lao động, góp phần đảm bảo an sinh xã hội ở địa bàn nông thôn.
Tuy nhiên, việc chỉ đạo thực hiện chuyển đổi hợp tác xã (HTX) theo Luật HTX 2012 còn chậm, một số cấp ủy, chính quyền địa phương chưa thực sự quan tâm đến phát triển kinh tế tập thể và giải quyết việc làm cho người lao động; bộ máy lãnh đạo của HTX còn bất cập về năng lực cũng như cơ chế đào tạo, bồi dưỡng dẫn đến hiệu quả không cao, thậm chí có nơi còn nặng tính hình thức.
“Bình mới, rượu cũ”
Hiện nay, toàn tỉnh có 21/21 huyện, thành, thị thành lập ban chỉ đạo cấp huyện; 15/21 huyện xây dựng kế hoạch, đề án đổi mới phát triển kinh tế tập thể trên địa bàn; 6 huyện chưa có đề án.
 |
| Mô hình HTX hoạt động hiệu quả còn chiếm tỉ lệ thấp (Trong ảnh: Chị Đào Thị Giang, thành viên HTX rau màu Hải Lâm, xã Quế Sơn, huyện Quế Phong chăm sóc giàn đậu của gia đình) |
Thực hiện Luật HTX năm 2012, đến hết năm 2015 đã chuyển đổi 102/555 HTX và gần 100% các HTX chưa chuyển đổi đã xây dựng dự thảo điều lệ sửa đổi, chuẩn bị các thủ tục để chuyển đổi đúng thời gian quy định. Bên cạnh đó, trong năm 2015 đã thành lập mới 23 HTX.
Những năm gần đây, việc liên kết giữa HTX nông nghiệp với các công ty để cung ứng đầu vào, đầu ra như hợp đồng mua giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, liên kết sản xuất giống... đã được các địa phương chú trọng.
Một số HTX sản xuất lúa giống như HTX nông nghiệp Thanh Văn (Thanh Chương); HTX nông nghiệp Văn Sơn (Đô Lương); HTX nông nghiệp Phú Hậu (Diễn Châu) đã ký hợp đồng liên kết với các đơn vị trong tỉnh, trong nước để sản xuất hàng trăm hécta lúa giống theo đơn đặt hàng. Hình thức này đang từng bước thúc đẩy HTX phát triển hiệu quả và bền vững.
Tuy nhiên, qua thực tế cho thấy, sau khi Luật HTX (sửa đổi) ban hành năm 2012 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2013, nhiều mô hình HTX kiểu mới đã bước đầu hình thành, dần thay thế những mô hình HTX kiểu cũ. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều HTX kiểu cũ, thậm chí có HTX hoạt động không theo luật định.
Trên địa bàn tỉnh, có những HTX đã thành lập trên dưới 10 năm, trải qua nhiều thăng trầm theo từng giai đoạn phát triển của đất nước, cộng với nhận thức của địa phương có lúc còn nhiều hạn chế nên các loại tài sản của HTX được hình thành trong thời kỳ đầu còn đơn giản, chưa được phân định rõ, một số HTX hoạt động theo kiểu “3 không”: Không trụ sở, không tài sản, không đất đai.
Sau gần 3 năm Luật HTX có hiệu lực, mãi đến gần cuối năm 2013 mới có Nghị định số 19/NÐ-CP của Chính phủ hướng dẫn quy định chi tiết một số điều thi hành Luật HTX và tháng 5/2014 mới có Thông tư số 03 của Bộ Kế hoạch và Ðầu tư về hướng dẫn đăng ký HTX và chế độ báo cáo tình hình hoạt động của HTX.
Có thể nói, việc các văn bản hướng dẫn dưới Luật được ban hành chậm đã phần nào gây khó khăn cho HTX, nhất là thủ tục đăng ký thành lập. Bên cạnh những HTX kiểu mới hoạt động theo đúng bản chất, vẫn tồn tại không ít HTX kiểu cũ hoạt động không hiệu quả, sai bản chất dẫn đến mô hình kinh tế tập thể trong tỉnh chưa có sự chuyển biến rõ nét.
Phát triển HTX kiểu mới gắn xây dựng chuỗi giá trị
Theo thống kê của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ NN&PTNT, từ khi Luật HTX có hiệu lực đến nay, cả nước có 4/19 liên hiệp HTX hoạt động theo Luật HTX, 2.056 HTX cũ đăng ký lại hoạt động (chiếm 18,87%), 1.145 HTX mới thành lập (chiếm 10,51%), 480 HTX hoạt động không hiệu quả phải giải thể, sáp nhập.
Tuy nhiên, vẫn còn 1.062 HTX hoạt động không hiệu quả phải ngừng hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng vẫn chưa được giải thể. Đến hết năm 2015 mới có khoảng 29,38% HTX nông nghiệp hoạt động theo Luật HTX.
Đây chính là lý do khiến phần lớn HTX nông nghiệp hiện nay chưa có thay đổi về phương thức hoạt động, tư duy hoạt động còn nặng về hành chính, bao cấp theo phương thức HTX kiểu cũ.
Đa số các HTX nông nghiệp hiện nay mới chỉ tập trung hoạt động vào các dịch vụ đầu vào cho sản xuất nông nghiệp như: Cung ứng giống, vật tư, phân bón, bảo vệ thực vật, thủy lợi nội đồng…, còn các dịch vụ rất quan trọng như: Bảo quản, chế biến, tiêu thụ sản phẩm chưa được quan tâm, nên số HTX thực hiện việc bao tiêu nông sản cho nông dân ít, mới chỉ có khoảng 10% số HTX hoạt động hiệu quả, 80% hoạt động trung bình và yếu, 9,75% HTX hoạt động kém hoặc ngừng hoạt động.
Do hiệu quả hoạt động hạn chế, lợi ích mang lại cho thành viên chưa cao nên người nông dân chưa hăng hái tham gia, gắn bó với HTX, chưa coi HTX là “nhà” của mình. Nhiều HTX nông nghiệp còn lúng túng trong định hướng hoạt động và đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, chưa có sản phẩm dịch vụ tốt để đáp ứng nhu cầu sản xuất hàng hóa; thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa HTX với thành viên nên hiệu quả hoạt động còn hạn chế.
Nguyên nhân của những yếu kém, tồn tại kéo dài này là do nhận thức về HTX nông nghiệp của các cấp, ngành và người nông dân chưa đúng với bản chất của HTX theo Luật HTX năm 2012.
Các quy định về tổ chức hoạt động, tài sản và sở hữu đối với tài sản của HTX và của từng thành viên, các chính sách hỗ trợ phát triển HTX và đặc biệt là trách nhiệm quản lý Nhà nước của các bộ, ngành đối với HTX nông nghiệp còn chung chung, gây tâm lý e ngại cho người dân khi tham gia HTX. Khung pháp lý và hệ thống chính sách hỗ trợ phát triển HTX chưa phù hợp và thiếu tính đồng bộ.
Phát biểu tại Hội nghị sơ kết 3 năm thực hiện Luật HTX tổ chức vào cuối năm 2015, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát thừa nhận: “Đã hơn 10 năm nay, tôi rất trăn trở cho sự phát triển của HTX, năm nào cũng tham gia thiết kế chính sách, năm nào cũng họp về HTX, họp với những chủ nhiệm HTX, vậy nhưng chính sách đưa ra không thực tế với cuộc sống. Thực trạng các chính sách vào cuộc sống rất thấp, chỉ 1 - 3% HTX được tiếp cận”.
Theo Bộ trưởng, hiện nay, việc thống nhất kết nối doanh nghiệp, gắn sản xuất với chế biến, tiêu thụ, nếu từng xã viên làm sẽ rất kém. Vì vậy, cần nhân rộng mô hình HTX, không chỉ làm dịch vụ đầu vào mà phải hướng dẫn nông dân sản xuất hàng hóa, hình thành chuỗi giá trị gắn với chế biến và tiêu thụ có hiệu quả hơn.