Xô viết Nghệ Tĩnh - Xô viết Việt Nam đầu tiên trong lịch sử Đảng ta - Là sự phát triển tất yếu trong cao trào đấu tranh cách mạng của công nhân và nông dân cả nước trong những năm 1930 - 1931. Gần 100 cuộc bãi công và biểu tình của công nhân và nông dân Nghệ Tĩnh từ ngày 1/5/1930 đến tháng 8/1930 là “đêm trước” của Xô viết Nghệ Tĩnh.
Sau cuộc tổng bãi công của công nhân Bến Thủy - Nơi “đứng đầu dậy trước”, là những cuộc biểu tình khổng lồ của quần chúng từ nông thôn kéo đến huyện lỵ, điển hình là cuộc biểu tình của 3.000 nông dân huyện Nam Đàn (30/8); của 20.000 nông dân huyện Thanh Chương (1/9); của 3.000 nông dân huyện Can Lộc (7/9)… đã làm cho chính quyền đế quốc và phong kiến, bọn tổng lý, cường hào ở đây khiếp sợ.
Liền sau những cuộc thị uy ấy, những cuộc đấu tranh chính trị kết hợp với vũ trang tự vệ, sục sôi, dồn dập, liên tiếp của quần chúng ở thôn xã, liên xã và tổng từ ngày 2/9/1930 đến tháng 6/1931, đã làm tan rã và sụp đổ bộ máy chính quyền của đế quốc và phong kiến ở cơ sở. Quá trình sụp đổ của chính quyền địch cũng đồng thời là quá trình hình thành các Xô viết ở hàng trăm làng xã.
Tại Nghệ An, Nông hội nắm chính quyền ở các làng xã thuộc huyện Thanh Chương, Nam Đàn, một phần thuộc huyện Anh Sơn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên và Diễn Châu. Ở Hà Tĩnh, chính quyền Xô viết hình thành ở 172 xã, phần lớn thuộc các huyện Can Lộc, Thạch Hà, Đức Thọ. Chính quyền Xô viết ở những vùng đất này đã thực hiện quyền làm chủ của quần chúng, điều hành mọi mặt đời sống xã hội.
Dưới chính quyền Xô viết, cảnh tượng ở làng xã luôn luôn tưng bừng như ngày hội. Cán bộ, đảng viên ngày đêm quên mình lo tính mọi việc cho quần chúng. Vui nhất là các chị em phụ nữ, ngoài việc tham gia sinh hoạt đoàn thể, họ còn tham gia hội họp bàn định việc công như nam giới, gia nhập đội tự vệ, chỉ huy đoàn biểu tình… Các em thiếu nhi vào các đội đồng tử quân. Phong trào quần chúng lên cao, lan rộng lôi kéo cả những phú ông vào cuộc.
Trật tự trị an được giữ vững, những tập quán hủ bại bị tẩy chay. Tinh thần đoàn kết, tình yêu thương tương trợ lẫn nhau cả trong sinh hoạt, sản xuất và đấu tranh lên rất cao. Lòng tin của quần chúng đối với Đảng, với cách mạng biểu hiện rõ rệt.
Xô viết Nghệ Tĩnh, cao trào cách mạng do Đảng Cộng sản Đông Dương
lãnh đạo năm 1930 - 1931
lãnh đạo năm 1930 - 1931
Run sợ trước sức tiến công mãnh liệt của cách mạng, đế quốc Pháp và tay sai quyết dìm phong trào Xô viết trong biển máu. Trận ném bom rất dã man xuống đoàn biểu tình của 8.000 nông dân phủ Hưng Nguyên ngày 12/9/1930, giết chết 217 người, làm bị thương 125 người đã nói lên toàn bộ chính sách “khủng bố trắng” của chúng.
Ngay sau cuộc khủng bố, Tỉnh ủy Nghệ An đã phát động phong trào chống “khủng bố trắng”. Hưởng ứng cuộc đấu tranh của nông dân Hưng Nguyên, nhiều cuộc đấu tranh liên tiếp nổ ra. Ngay tối 12/9, Huyện ủy Nam Đàn lãnh đạo hàng nghìn nông dân nổi trống mõ, biểu tình đến huyện lỵ. Binh lính của đế quốc tại huyện lỵ xả súng bắn chết 2 người. Quần chúng đưa hai người hy sinh đó về làm lễ tang trọng thể để vạch tội ác của đế quốc và phong kiến.
Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh tuy không đi đến thành công, nhưng ảnh hưởng của nó đã vang dội trong cả nước và trên thế giới. Năm 1960, nhân kỷ niệm 30 năm ngày sinh của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định rằng: “Tuy đế quốc Pháp đã dập tắt phong trào đó trong một biển máu, nhưng Xô viết Nghệ Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Phong trào tuy thất bại, nhưng nó rèn luyện lực lượng cho cuộc Cách mạng tháng Tám thắng lợi sau này” (Hồ Chí Minh tuyển tập - NXB Sự thật, HN - 1960).
Ngày nay, với đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, hàng năm cứ đến ngày 12/9, Đảng, Nhà nước và chính quyền các địa phương đều có những hình thức tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa nhằm ôn lại truyền thống đấu tranh hào hùng của nhân dân Nghệ Tĩnh năm 1930 - 1931.
Đặc biệt, phát huy truyền thống cách mạng hào hùng, trải qua những đấu tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc, quân và dân hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh luôn là một trong số các địa phương của cả nước đóng góp nhiều sức người, sức của nhất cho các chiến trường, là hậu phương vững mạnh; quê hương của phong trào “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Hơn 80 năm nhưng lửa Xô viết Nghệ Tĩnh một lần nữa lại bùng lên, lấp lánh tỏa sáng - Một thứ ánh sáng diệu kỳ của quá khứ truyền cho hôm nay và mai sau…
Nguyễn Viết Chính
.