Trong tuần qua, khi cả thế giới đổ dồn chú ý vào Hội nghị Thượng đỉnh NATO và cuộc gặp Thượng đỉnh Nga – Mỹ, thì căng thẳng giữa Mỹ và Iran đã leo thang đến mức nguy hiểm. Giới lãnh đạo hai nước đã có màn “lời qua tiếng lại” với những ngôn từ mạnh mẽ nhất, khiến sự căng thẳng này có thể sẽ còn vượt xa hơn.
Màn đấu khẩu kịch liệt
Hãng thông tấn Iran IRNA dẫn lời Tổng thống Iran Hassan Rouhani gửi lời cảnh báo tới người đồng cấp Donald Trump “đừng đùa với sư tử, điều này chỉ dẫn đến hối hận”, “Mỹ nên hiểu rằng, hòa bình với Iran là mẹ của mọi hòa bình còn chiến tranh với Iran đồng nghĩa với mẹ của mọi cuộc chiến”.
Ngoài ra, nhà lãnh đạo Iran cũng đánh giá cao vai trò của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) trong việc bảo vệ quốc gia này khỏi âm mưu của kẻ thù. Đáp lại, thông qua mạng xã hội Twitter, người đứng đầu Nhà Trắng cảnh báo “Iran đừng bao giờ lặp lại lời đe dọa Mỹ”.
 |
| Tổng thống Donald Trump (trái) và Tổng thống Hassan Rouhani. |
Chưa hết, trong những ngày gần đây, Tổng thống Iran tiếp tục cảnh báo Tehran sẽ phong tỏa tuyến đường vận chuyển dầu qua Vịnh Persia nếu xuất khẩu dầu của Iran bị phong tỏa. Nhà lãnh đạo tinh thần tối cao Iran Ayatollah Khamenei cũng tuyên bố chính sách của Tổng thống Trump nhằm vào Iran không khác gì một lời tuyên chiến.
Trong khi, Chỉ huy Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran Mohammad Ali Jafari khẳng định, Tehran sẽ khiến thế lực thù địch phải hiểu rằng “Hoặc tất cả chúng ta có thể sử dụng Eo biển Hormuz hoặc không ai cả”. Và phía Mỹ ngay lập tức có câu trả lời, với tuyên bố của người phát ngôn Bộ Chỉ huy Trung tâm Bill Urban rằng: “Hải quân Mỹ luôn sẵn sàng để đảm bảo tự do hàng hải và tự do thương mại ở bất cứ nơi nào theo sự cho phép của luật pháp quốc tế”.
Đối với lời đe dọa từ phía Mỹ rằng, Washington có thể khiến xuất khẩu dầu của Tehran về mức “bằng không”, nhiều quan chức Iran đánh giá, các biện pháp của Mỹ cũng tương đương “chiến tranh kinh tế” với Iran. Tổng thống Hassan Rouhani thì khẳng định những mối đe dọa nhắm tới Iran đều có kết cục phản tác dụng. Cùng với đó, nhà lãnh đạo Iran còn nhiều lần từ chối đề nghị của người đồng cấp Mỹ về gặp gỡ song phương.
Giải thích về sự từ chối này, giới chuyên gia phân tích Iran cho rằng, Tehran coi một cuộc họp như vậy là điều mất mặt. Bà Zeinab Ghasemi Tari, Trợ lý giáo sư nghiên cứu Mỹ tại Đại học Tehran, chỉ ra rằng, trong bài phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, Tổng thống Donald Trump lên tiếng chỉ trích Iran, gọi Tehran là “chế độ tham nhũng núp bóng một nền dân chủ giả tạo” và “nhà nước kinh tế suy kiệt mà xuất khẩu chính là bạo lực, đổ máu và hỗn loạn”.
Giả dụ một cuộc họp thượng đỉnh với Tổng thống Mỹ xảy ra, điều đó sẽ khiến Tổng thống Iran mất mặt, trong khi cuộc gặp đó cũng không đem lại lợi ích thực tế gì. “Trong khi Tổng thống Trump hy vọng sử dụng lời lẽ như đòn bẩy để đàm phán song những phát ngôn lại phản tác dụng, không có quốc gia có chủ quyền nào muốn bị coi thường, bị đe dọa và bắt nạt”, bà Tari giải thích.
Chia sẻ quan điểm này, học giả người Iran, Giáo sư khoa học chính trị Hamed Mousavi nhấn mạnh: “Tại sao Iran phải đàm phán và can dự với một chính quyền thù địch và không hợp lý trong lối tiếp cận đối với đất nước? Chúng tôi cũng phải xem xét thực tế là có rất nhiều sự ngờ vực chính sách đối ngoại của Mỹ ở Trung Đông trong suốt 7 thập kỷ qua.
Ông Donald Trump chỉ là nhân tố khiến sự ngờ vực này tăng lên thôi”. Trong khi đó, ông Thierry Coville, nghiên cứu viên tại tổ chức nghiên cứu của Pháp IRIS cho rằng, một cuộc họp thượng đỉnh với bất kỳ Tổng thống Mỹ nào sẽ đều bị coi là một chủ đề nhạy cảm ở Iran, khi xem xét lịch sử thù địch lâu năm giữa hai bên cũng như cần một sự chuẩn bị cẩn thận và đàm phán từ phía Iran để có thể tổ chức một cuộc họp thượng đỉnh.
Giải pháp phù hợp ngăn chặn xung đột
Một khả năng chính là Mỹ và Iran đối thoại trực tiếp. Phát biểu với báo chí khi tham dự Hội nghị Thượng đỉnh NATO tại Canada hồi đầu tháng này, Tổng thống Donald Trump nói rằng: “Có thể tôi sẽ nhận được lời kêu gọi và yêu cầu một thỏa thuận và chúng ta sẽ có một thỏa thuận”, đồng thời khẳng định, Mỹ sẽ không khoan nhượng nếu Iran muốn tìm kiếm một “thỏa thuận lớn hơn” với Washington.
Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump cần phải hiểu rằng chính sách của Mỹ hiện tại đã ngăn chặn mọi cơ hội thỏa hiệp ngoại giao với Iran. Tuyên bố “mẹ của các cuộc chiến” của Tổng thống Hassan Rouhani cho thấy, các nhà lãnh đạo Iran không chấp nhận bị bẽ mặt hay hạ thấp lòng tự tôn dân tộc của mình trước những lời lẽ đe dọa và sức ép của chính quyền Tổng thống Mỹ.
Một khả năng khác là các bên tiếp tục Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) phiên bản không có Mỹ. Đây cũng là điều Iran cam kết với các bên còn lại trong thỏa thuận hạt nhân gồm Nga, Trung Quốc, Pháp, Anh và Đức, với điều kiện Washington không buộc các nước này phải từ bỏ thỏa thuận hạt nhân với Tehran. Có một thực tế là nếu không có chữ ký của Mỹ, các bên sẽ không thể đền bù tài chính toàn diện cho Iran khi Mỹ áp đặt trở lại các trừng phạt với nước Cộng hòa Hồi giáo.
Về mặt quốc tế, Iran phải đương đầu với sức ép cứng rắn từ Mỹ, song chính điều này lại củng cố nội bộ Iran. Chính quyền của Tổng thống Hassan Rouhani gần đây nhận được ủng hộ quan trọng từ lực lượng Vệ binh Cách mạng, theo đó Đại tướng Qassem Soleimani ca ngợi thái độ và đáp trả cứng rắn của ông với Washington.
Điều này chứng tỏ cho cộng đồng quốc tế rằng, Iran đang bỏ qua những chia rẽ chính trị trong nước để xây dựng một mặt trận thống nhất, vững mạnh để chống lại sự thù địch từ bên ngoài. Tận dụng sự đoàn kết trong nước này, Tổng thống Iran cũng có những cam kết mạnh mẽ trong giải quyết các vấn đề kinh tế, chống tham nhũng, lạm phát, thất nghiệp hay buôn lậu...
Iran cần những cải cách cơ cấu để loại bỏ sự mất cân bằng và sự phụ thuộc vào nguồn thu dầu mỏ, vốn đang bị đe dọa vì trừng phạt. Và nếu Iran thành công trong chiến lược cải thiện nền kinh tế, nước Cộng hòa Hồi giáo sẽ dễ dàng hơn trong việc tiếp tục ở lại JCPOA.