Đất lạ không hóa quê hương
Bằng chiếc thuyền máy có công suất cao, tay thợ lái có tên Vi Văn Lộc (người dân tộc Thái) đưa chúng tôi ngược lòng hồ trong nơm nớp lo sợ, vì lòng hồ Thủy điện Bản Vẽ mùa này đã biến thành thung lũng nước mênh mông. Bình yên thì chớ, chỉ cần gặp trận lốc xoáy nhỏ hoặc gió mùa thôi cũng đủ để thổi lật chiếc thuyền máy tròng trành này.
Một cán bộ huyện Tương Dương cho biết: Để phục vụ xây dựng công trình Thủy điện Bản Vẽ, công tác đền bù giải phóng mặt bằng và đặc biệt là công tác di dân ra khỏi lòng hồ là một nỗ lực lớn của chính quyền địa phương huyện Tương Dương cũng như tỉnh Nghệ An.
Tuy nhiên, sau thắng lợi của cuộc đại di dân này thì hàng nghìn người dân về vùng tái định cư gặp phải không ít khó khăn. Loay hoay hơn 6 năm trời, nhiều hộ dân vẫn chưa có đất để sản xuất, hoặc có thì cũng chỉ là đất khô cằn, không sản xuất được. Cuộc sống của đồng bào vốn quen với tập quán tự do, trỉa hạt trên nương rẫy, rồi săn bắt, hái lượm trong rừng.
Về khu tái định cư ở Thanh Chương hoàn toàn khác lạ với cuộc sống ban đầu nên rất khó nắm bắt tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Thủy điện ra đời, một số xã đã bị xóa tên đó là: Kim Đa, Kim Tiến, Hữu Dương nhưng hiện rất nhiều hộ dân từ vùng tái định cư thuộc các xã Thanh Hương, Ngọc Lâm, Thanh Sơn của huyện Thanh Chương quay lại sinh sống trong lòng hồ một cách hoang dã.
Nhiều ngôi nhà tranh tre, nứa lá, lán trại, túp lều… dần được mọc lên bên sười núi. Điện, nước sinh hoạt không có, chợ búa cũng không… thế nên họ đang trở thành những hộ dân vô gia cư nơi núi rừng thâm sơn cùng cốc.
Người dân bỏ làng tái định cư về dựng nhà bè trong lòng hồ sinh sống
Chị Kha Thị Lan, một người dân về tái định cư ở bản Kim Hồng, xã Ngọc Lâm tâm sự: Tại bản này có 17 ngôi nhà xây bị bỏ hoang suốt 6 năm nay, vì nhà xây không phù hợp với không gian sinh hoạt của đồng bào dân tộc Thái nên bà con phải tự bỏ tiền ra làm lán trại dưới thấp để ở. Thêm vào đó, công ăn việc làm không có nên hơn 90% hộ dân nơi đây đều rơi vào cảnh thiếu đói.
Đến nay, bà con bản Kim Hồng có gần 70 hộ dân lũ lượt kéo nhau quay về quê cũ để sản xuất. Một số bà con chia sẻ, dù khổ thế nào đi chăng nữa thì quay về sống “chui” trong lòng hồ vẫn sướng gấp nghìn lần ở vùng tái định cư của huyện Thanh Chương. Ông Chương Xuân Tần, nguyên trưởng bản Kim Hồng cho biết thêm, trước đây gia đình ông cũng như bao gia đình khác đã di dời về vùng tái định cư, sau khi thấy một số bà con bỏ nhà cửa quay về lòng hồ sinh sống, đích thân ông Tần đã nhiều lần đi vận động bà con quay lại khu tái định cư.
Thế nhưng sau nhiều lần khăn gói đường xa vào tận nương rẫy, rừng sâu để khuyên nhủ bà con quay lại, cuối cùng không thuyết phục được ai. Sau đó ông Tần cũng xin “từ chức” trưởng bản để rồi cũng dọn đồ đạc, bỏ lại mái nhà hoang nơi khu tái định cư để về với núi rừng Tương Dương tìm lại cuộc sống thuở xưa.
Xuống núi rồi lại lên non
Lặng lẽ ly hương, rồi lại lầm lũi quay về. Ngược sâu vào lòng hồ Thủy điện Bản Vẽ, trên bờ rải rác những lán trại, lều chòi, nhà lá đơn sơ được mọc lên nơi lưng chừng núi. Còn dưới mặt hồ thì thỉnh thoảng lại xuất hiện một khóm chụm lại từ 3 đến 5 bè lá được bà con dựng lên để ở. Hầu hết trong số này đều là những hộ dân từng sống trong lòng hồ sau khi di cư về Thanh Chương đã quay lại.
Ông Vi Văn Thủy, Chủ tịch UBND xã Hữu Khuông cho biết, không thể gọi là bản, bởi chẳng có tên gọi gì hết, với lại không hề được phép tổ chức mà chỉ giống như những “bộ lạc” của thời nguyên thủy xa xưa. Bà con ồ ạt về lại vùng lòng hồ thấy chỗ nào có đất, có khe suối chảy ra là dựng lán, làm bè để ở bất chấp hiểm nguy luôn rình rập hay sự ngăn cấm của chính quyền sở tại. Biết vậy, nhưng khi tìm hiểu mới hay cuộc sống của bà con nơi bản mới ở Thanh Chương gặp quá nhiều khó khăn.
Ngược lòng hồ thủy điện này chúng tôi bắt gặp không chỉ người dân mà kể cả nhiều người nguyên là cán bộ xã, trưởng bản, bí thư chi bộ, bí thư chi đoàn… cũng trụ không nổi nơi mảnh đất lạ nên đã quay về lòng hồ mưu sinh. Bây giờ quay lại bản cũ, tất cả đã chìm trong biển nước mênh mông, vì thế bà con lại tìm đến nơi cao hơn, lùi sâu vào các con khe, con suối hoặc rừng sâu hơn để phát nương làm rẫy.
Nhiều đứa trẻ bị thất học khi theo bố mẹ trở về quê cũ
Anh Lô Văn Kím (quê xã Kim Tiến - Tương Dương), bí thư Chi đoàn bản Kim Hồng, xã Ngọc Lâm, Thanh Chương tâm sự: Ra vùng tái định cư được 3 năm nhưng anh Kím mới duy nhất đi trồng sắn được một lần. Sản xuất không có hiệu quả, Kím đã đưa vợ con trở lại lòng hồ để mong có chút tương lai. Trước mắt để có chỗ chui ra, chui vào, Kím tự tay cất dựng lên cái lán trại tuềnh toàng.
Nhìn quanh lán trại, cả gia tài của cặp vợ chồng này không có gì hơn ngoài ít thịt trâu gác bếp đen thui. Anh Kím cho hay, đã khó lại càng khó hơn, mới rồi trâu, bò của bà con vào lòng hồ chăn thả bị dịch bệnh chết hàng loạt. Nguyên nhân cũng do khí hậu khắc nghiệt, chuồng trại không có, thuốc thang phòng bệnh cũng không.
Trên núi thì lán trại nhếch nhác, dưới hồ thỉnh thoảng lại xuất hiện những khóm nhà bè cũng nhếch nhác không kém. Ông Vi Văn Lợi (trước đây ở bản Noòng, xã Ngọc Lâm, Thanh Chương) đã cùng vợ con quay về lòng hồ dựng lán trại ngay trên mặt hồ để sinh sống. Ông Lợi cho biết, do bản làng cũ đã chìm sâu trong biển nước, vợ chồng ông cùng một số bà con trong bản đã tập trung lại thành một khóm làm nhà bè trên mặt nước để ở. Ngoài chăn thả hàng chục con trâu bò, lợn gà trên cạn, gia đình còn làm nghề đánh bắt cá.
Mỗi lần bán trâu bò thường được các lái buôn thuê thuyền lớn vào chở ra, còn các sản phẩm khác như lợn, gà, cá, tôm… thì mỗi ngày có vài ba chuyến thuyền bè ghé vào để mua hàng. Tuy nhiên, cái khó, cái khổ ở đây là bà con trên bờ cũng như dưới nước đều không có điện thắp sáng, không có sóng điện thoại, không chợ búa, không có đường đi lại, muốn di chuyển tất cả đều phải dùng thuyền máy. Nhưng khi cái ăn, cái mặc còn thiếu đói thì lấy đâu ra tiền để mua sắm thuyền bè tốn hàng chục triệu đồng.
Anh Lô Văn Tùng, Phó Chủ tịch UBND xã Hữu Khuông (huyện Tương Dương) cho biết, sau khi bà con trong lòng hồ di dời ra vùng tái định cư, số diện tích rừng núi còn lại của các xã Hữu Dương, Kim Đa, Kim Tiến đều được bàn giao cho xã Hữu Khuông quản lý. Vài năm gần đây bà con ở khu tái định cư Thanh Chương kéo nhau về lại lòng hồ sinh sống rất đông đã xâm canh một cách trái phép.
Điều đáng nói, khi bố mẹ bỏ nhà tái định cư quay về lòng hồ, con em của họ cũng phải về theo nên đã xảy ra tình trạng con em đồng bào bị thất học rất nhiều. Vì khi về lại lòng hồ các trường học của địa phương không được tiếp nhận do không có chủ trương. Hơn nữa, nếu có tiếp nhận thì cũng không biết lấy đâu phòng lớp cho các em theo học. Trong khi đó học sinh vùng lòng hồ này còn thuộc diện học sinh dân tộc - miền núi nên liên quan đến nhiều chế độ, chính sách khác.
Nhiều lần UBND xã Hữu Khuông đã kết hợp cán bộ huyện Tương Dương đi vận động bà con trở lại vùng tái định cư để con em họ được đi học nhưng càng ngày số hộ dân di cư trở về ngày một đông, có thời điểm lên tới gần 500 hộ dân. Tuy nhiên vận động là nhiệm vụ phải làm, chứ về lại Thanh Chương thì bà con không biết lấy gì mà ăn, anh Lô Văn Tùng phát biểu.
Phan Sáng
.