Không biết nghề săn ong rừng lấy nhộng có từ bao giờ nhưng cứ vào khoảng độ tháng 4, tháng 5 dương lịch hàng năm là lúc các loài ong bắt đầu làm tổ và sinh sản, sau một thời gian chừng vài ba tháng là các tổ ong chứa đầy nhộng.
Đó cũng là lúc người dân dù bận nhiều công việc cũng thường dành thời gian cho việc vào rừng tìm kiếm các tổ ong rồi đốt lấy nhộng, bởi các món ăn được chế biến từ ong rừng thơm ngon bổ dưỡng và không phải lúc nào cũng có được. Công việc này thật thú vị nhưng cũng chứa đầy nguy hiểm.
Anh Sơn là một huyện miền núi, với đặc điểm địa hình đồi núi, nhiều loại cây bụi vì vậy mà phù hợp cho các loài ong làm tổ từ ong muỗi, ong đất, ong vàng cho đến ong vò vẽ, ong trần (ong chúa), ong mật...
Tuy nhiên, người dân nơi đây thường tìm đốt ong vàng, ong vò vẽ, bởi chúng chiếm số lượng nhiều hơn, thường làm tổ ở những nơi dễ phát hiện. Các loài ong khác nhau thường làm tổ ở những vị trí, độ cao, các loại cây bụi khác nhau.
Tổ ong vò vẽ bên trong chứa đầy nhộng luôn là mục tiêu của người săn ong
Ong vàng thường làm ở những nơi thoáng đãng, trên những cây bụi thấp, đặc biệt làm tổ rất nhiều trên thân cây mua. Ong vò vẽ thì làm tổ đa dạng hơn, trên mọi địa hình từ bờ ruộng tới rừng rậm, ong vò vẽ ưa thích làm tổ nhiều ở nơi râm mát, ít ánh sáng chiếu vào, chúng có thể làm tổ ở sát mặt đất, làm tổ trên cây cao…
Công việc đốt ong lấy nhộng chứa đầy mối nguy hiểm, không phải ai cũng có đủ dũng cảm đối mặt với những chú ong hung dữ, luôn sẵn sàng chiến đấu đến chết để bảo vệ tổ.
Đối với tất cả các loài ong hầu hết đều sợ lửa, sợ khói, vì vậy để đốt được một tổ ong thì không thể thiếu lửa. Tuy nhiên, mỗi loài ong đòi hỏi cách đốt khác nhau, đốt ong đòi hỏi phải có kỹ thuật và kinh nghiệm, nếu không chẳng những không đốt được ong mà còn bị ong đốt.
Theo anh Văn Vinh, quê ở Long Sơn - người thường vào rừng săn ong từ hồi còn nhỏ thì việc đốt để lấy nhộng không hề đơn giản chút nào. Để chuẩn bị đốt ong cần phải chuẩn bị rất nhiều thứ: đuốc (cây nứa khô), rơm khô, lá khô…
Món ăn từ ong vò vẽ
Khi phát hiện ra tổ ong phải quan sát kỹ để tìm các cửa ra vào, hướng ong bay về tổ để tránh bị ong phát hiện. Đối với ong vàng ít hung dữ, người có kinh nghiệm đốt ong lâu năm chỉ cần dùng một điếu thuốc lá cũng lấy được tổ ong.
Khi thấy tổ ong vàng chỉ cần thật nhẹ nhàng, bình tĩnh tiếp cận sát tổ ong nhưng chú ý không để chúng phát hiện, dùng một khói thuốc to thổi vào tổ là ong sẽ bay đi hết, lúc đó sẽ nhanh chóng dùng tay lấy tổ ong ra.
Người chưa có kinh nghiệm thì không thể dùng cách này mà phải dùng đuốc, hoặc rơm khô, lá khô đốt cháy trực tiếp cho vào tổ, chờ ong bay đi hết là có thể lấy được tổ ong.
Đối với ong vò vẽ thì việc đốt chúng để lấy tổ khó khăn, nguy hiểm hơn nhiều đòi hỏi phải có kinh nghiệm và kỹ thuật cao hơn, bởi tổ ong vò vẽ thường rất to, ong vò vẽ có số lượng con đông và rất hung dữ, chúng được xem là khắc tinh đối với lửa, một số con không sợ lửa, chúng có thể lao vào lửa phun nước đến chết để bảo vệ tổ.
Đốt ong vò vẽ không chỉ cần có rơm khô, lá khô, đốt cháy mà còn phải dùng lá cây để ngụy trang. Màu sắc trang phục mặc đi đốt ong cũng không được sặc sỡ, không được dùng dầu gội, dầu tắm, nước hoa… có mùi thơm bởi sẽ dễ dàng bị ong phát hiện.
Tổ ong vò vẽ thường có hình tròn, bên trong là các tầng ong chứa đầy nhộng, bên ngoài được bảo vệ bởi một lớp vỏ mỏng màu xám, tổ thường có một đến hai lỗ ra vào. Tổ lớn có khi bằng chiếc nón, bên trong có đến hàng ngàn con ong miệt mài xây tổ, số lượng con nhiều hay ít tùy vào tổ to hay nhỏ…
Việc lấy tổ ong cũng cần phải tiến hành nhanh chóng bởi tránh trường hợp còn nhiều con ong khác đi kiếm mồi khi bay về thấy mất tổ chúng sẽ hung dữ tấn công, lúc đó việc lấy tổ ong sẽ khó khăn hơn…
Đối với nhiều người cho rằng đây là món ăn thuộc hàng côn trùng. Nhưng đối với người dân nơi đây, nhộng ong đã trở thành một món ăn đặc sản của núi rừng nhiều thơm ngon, bổ dưỡng.
Anh Thủy, một người dân cùng xã - người chuyên đốt ong về làm mồi nhậu mỗi khi vào mùa ong làm tổ cho biết : “Tôi đã ăn loại ong này gần 20 năm nay thấy người khỏe mạnh không ốm đau gì hết, nhộng ong rừng nhiều bổ dưỡng. Ong rừng ở đây được chế biến thành rất nhiều món như: ong xào lăn, cháo nhộng ong, ong chiên ròn, trộn gỏi… đặc biệt món nhộng ong xào mùng thường hấp dẫn nhất”.
Người dân nơi đây săn ong rừng lấy nhộng không phải để buôn bán mà chỉ để mang về chế biến món ăn trong gia đình, nâng cao chất lượng bữa ăn hoặc làm quà biếu, bởi nhộng ong được xem là đặc sản quý hiếm của núi rừng và không phải mùa nào cũng có.
Vì vậy dẫu biết rằng việc đốt ong lấy nhộng rất mạo hiểm, bị ong đốt là điều không thể tránh khỏi nhưng nhộng ong là món ăn bổ dưỡng, đầy hấp dẫn nên người dân miền núi Anh Sơn năm nào cũng vậy, cứ đến mùa ong làm tổ là người dân lại vào rừng đốt ong tìm nhộng.
Ngày nay ong đã trở thành một món ăn đặc sản, nhiều bổ dưỡng, có mặt trong thực đơn của các nhà hàng, khách sạn, rất được mọi người yêu thích. Ngày trước ong ở nơi đây rất nhiều, chỉ một buổi đi đốt ong là có thể mang về mấy chục tổ ong to…
Nhưng ngày nay việc đốt ong để lấy nhộng chế biến món ăn trở lên khó khăn hơn, muốn đốt ong lấy nhộng phải vào tận rừng sâu và việc tìm kiếm khó khăn hơn rất nhiều bởi rừng bị chặt phá để trồng cây công nghiệp, làm nương rẫy… không còn nhiều chỗ cho ong trú ẩn, làm tổ.
Võ Văn Thành
.