Chúng tôi đã gặp gỡ họ để được chia sẻ về những kinh nghiệm mà họ đã trải qua, để góp thêm tiếng nói khẳng định rằng, cho dù tội phạm gian manh đến đâu, trước hay sau cũng sẽ phải trả giá.
Lần giở tập hồ sơ dày cộp về Đỗ Xuân Hùng (Hùng “máu”) ở 300 Quang Trung, phường Đông Vệ, TP Thanh Hóa phạm tội cưỡng đoạt tài sản, Đại úy Nguyễn Tiến Thành, điều tra viên (ĐTV) Văn phòng cơ quan CSĐT Công an tỉnh Thanh Hóa nhớ lại 35 ngày anh cùng đồng đội “chiến đấu” với đối tượng này. Sau khi bị bắt, Hùng luôn miệng kêu đau đầu, kêu có người đe dọa giết mình và khẳng định mình bị tâm thần.
Là ĐTV chính của vụ án, khi đưa Hùng đến Trung tâm Giám định Pháp y tâm thần Thanh Hóa, Đại úy Thành vẫn là người chịu trách nhiệm chính trong việc giám sát, theo dõi đối tượng này. Để chứng minh mình bị tâm thần, Hùng suốt ngày đêm gào khóc, kêu la, phóng uế rồi bốc chất bẩn bôi khắp phòng. Thậm chí hắn ăn rất ít, có đêm hầu như không ngủ. Nhưng, nhìn thần thái Hùng, Đại úy Thành và đồng đội biết chắc hắn chỉ giả vờ.
Vì thế, anh Thành luôn tìm cách “bắt bài” hắn, để hắn tự bộc lộ những sơ hở của mình. Chẳng hạn như chiêu kêu gào, Hùng thường sử dụng mỗi khi biết có người ở gần mình hoặc khi đứng trước camera, lúc nào mệt, hắn lại vào góc khuất của camera ngồi nghỉ rất… thư thái. Biết thế, nhiều hôm anh Thành đến, bí mật quan sát Hùng, xem mọi biểu hiện của hắn. Khi thấy anh đột ngột xuất hiện ngay trước mặt, Hùng lại gào lên: “Ối anh Thành ơi cứu tôi với, có kẻ đang bắn tôi”… Hay như việc đấu tranh với đối tượng này, ĐTV hỏi một đằng, hắn trả lời một nẻo. Để cho Hùng kể lể chán, Đại úy Thành “chọc” một câu “sao anh lại đánh nạn nhân”. Không kịp phòng bị, Hùng cãi theo phản xạ: “Tôi có đánh nó đâu, chỉ là…”.
Camera theo dõi đối tượng trong thời gian giám định tâm thần
Đại úy Thành chia sẻ, khi hỏi cung, chỉ cần nhìn thẳng vào mắt đối tượng sẽ biết được đối tượng tâm thần giả hay thật. Vì cố tình che giấu hành vi nên đối tượng giả tâm thần thường tỏ ra sợ sệt, đây cũng chính là điểm yếu để ĐTV phát hiện sự gian dối. Về Đỗ Xuân Hùng, sau 35 ngày theo dõi, Trung tâm Giám định Pháp y tâm thần Thanh Hóa kết luận Hùng không mắc bệnh tâm thần. Từ khi có kết luận, biết không giở chiêu được nữa, Hùng lập tức... trở lại bình thường.
Trường hợp Lê Mạnh Lương, Việt kiều Anh phạm tội vận chuyển 355 bánh heroin cũng tương tự như vậy. Sau khi biết mình phạm tội nặng, Lương quay sang giả vờ tâm thần, hỏi gì cũng không biết, không nhớ. Theo trực giác, các ĐTV xác định chính xác Lương đang giả vờ nên đã bí mật theo dõi, phát hiện khi tiếp xúc với ĐTV thì Lương ngây ngây, dại dại nhưng về đến phòng giam giữ thì hắn trở nên lọc lõi ngay, còn dạy các phạm nhân cùng phòng những trò đối phó với cơ quan Công an.
Nhằm làm chặt chẽ hồ sơ, CQĐT đã trưng cầu giám định pháp y tâm thần đối với Lê Mạnh Lương. Hắn được đưa đến Trung tâm giám định kèm theo một tổ Cảnh sát bảo vệ ngày đêm túc trực, canh gác. Nắm tình hình về Lương, các anh phát hiện, dù “tâm thần” nhưng Lương nhớ vanh vách số điện thoại của người quen bên ngoài, nhờ bệnh nhân trong khoa liên lạc, viết thư gửi và nhờ gọi điện cho em tận London…
Sau quá trình theo dõi, giám định, Hội đồng pháp y đã xác định Lương không bị tâm thần. Căn cứ kết quả trên, cơ quan điều tra đã kết thúc điều tra vụ án, đề nghị tăng hình phạt với bị can Lương do ngoan cố không khai báo. Trong phiên tòa sơ thẩm, Lương vẫn tiếp tục giở trò ngớ ngẩn, không biết, không nhớ nhưng vẫn bị tuyên án tử hình. Biết không thể “diễn” được nữa, đến phiên phúc thẩm, Lương xin khai nhận thành khẩn xin được hưởng khoan hồng.
Cơ quan điều tra các cấp đã rất nỗ lực trong việc tìm mọi biện pháp để phát hiện các đối tượng có hành vi giả tâm thần để trốn tội, đồng thời luôn theo dõi sát sao, nắm tình hình cụ thể những trường hợp đã có quyết định chữa bệnh bắt buộc xem việc chữa bệnh của đối tượng ra sao, bệnh đã ổn định chưa, đối tượng có mặt ở nơi điều trị hay không? Chính nhờ sự nỗ lực này mà hàng loạt giang hồ cộm cán như Vi “ngộ”, Tộ “tích”, Thắng “An Dương”, Tuấn “tượng”… lần lượt phải quy án. Cục Cảnh sát hình sự (C45) lập hẳn một tổ công tác chuyên theo dõi các đối tượng côn đồ cộm cán bị “tâm thần” để có hướng xử lí kịp thời.
Điển hình như ở Công an Thanh Hóa, sau khi hàng loạt đối tượng phạm tội có hồ sơ, bệnh án tâm thần không xử lí được, Đại tá Nguyễn Văn Bính, Phó Giám đốc, Thủ trưởng cơ quan CSĐT có công văn gửi VKSND, TAND tỉnh yêu cầu trưng cầu giám định lại đối với các trường hợp nghi ngờ, đồng thời cử lực lượng theo dõi sát sao việc “bắt buộc chữa bệnh” của các đối tượng trên. Nhờ biện pháp “rắn” trên, Nguyễn Thị Tuyết (Tuyết “tình”) biết không thể trốn được nữa đành làm đơn xin tự nguyện đi thi hành án; Vũ Tiến Bình (Bình “Jupiter”) cũng đành quy án…
Công an Hải Phòng bắt trùm giang hồ Tộ “tích”
Hay như ở Công an Hải Phòng, để bắt được 3 trùm giang hồ là Tộ “tích”, Thắng “An Dương” và Tuấn “tượng” thực sự là thử thách gian nan suốt một quá trình dài. Điển hình như trường hợp của Tộ “tích”, được VKSND Hải Phòng ra quyết định chữa bệnh bắt buộc tại Viện GĐPYTTTW, cơ quan CSĐT phải tạm đình chỉ điều tra.
Dẫu thân đang phải điều trị bắt buộc tại bệnh viện tâm thần, nhưng trên thực tế, trước ngày diễn ra phiên xử của một tên đàn em dưới trướng, Tộ “tích” đã đích thân gọi điện cho gia đình người bị hại, đe dọa giết nếu dám tố cáo hành vi tội ác của bọn chúng trước tòa. Chưa dừng lại ở việc gọi điện, nhiều lần Tộ “tích” còn đích thân xuất hiện ở những chốn ăn chơi của Hải Phòng. Thậm chí, trong một lần truy quét một tụ điểm của Công an Hải Phòng, cơ quan điều tra đã phát hiện và bắt giữ Tộ “tích” cùng với súng, dao.
Nhưng lần ấy, cơ quan điều tra lại buộc phải trao trả Tộ “tích” cho Viện GĐPYTTTW quản lý đối tượng này vì hắn vẫn đang trong thời gian bắt buộc chữa bệnh. “Bảo bối” điên của Tộ “tích” khiến cơ quan điều tra gặp muôn vàn vướng mắc, khó khăn. Nhưng vì Tộ “tích” là đối tượng cực kỳ côn đồ, manh động nên cơ quan điều tra Hải Phòng vẫn quyết tâm bắt giữ. Sau nhiều ngày quyết liệt đấu tranh, làm việc với phía Viện GĐPYTTTW, đơn vị này đã hội chẩn bệnh tình của Tộ “tích”, kết luận bệnh đã ổn định. Ngay khi nhận được kết luận hội chẩn, Công an Hải Phòng đã ngay lập tức triển khai bắt giữ Tộ “tích” tại phòng bệnh.
Điều 13, chương III, BLHS quy định tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự. Theo đó, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự; đối với người này, phải áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
Luật cũng quy định người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự, nhưng đã lâm vào tình trạng mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi trước khi bị kết án, thì cũng được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, việc “khỏi” đối với một số dạng tâm thần dường như không thực tế.
Theo bác sĩ Vũ Quang Bình, Trưởng khoa Chữa bệnh bắt buộc Viện GĐPYTTTW thì bệnh tâm thần có nhiều dạng khác nhau, có những dạng không bao giờ khỏi, chỉ ổn định ở một giai đoạn. Lợi dụng điều này, những tên giang hồ cộm cán sử dụng bệnh án tâm thần như một công cụ phòng thân hữu hiệu bởi khi đã có “bảo bối” tâm thần thì dù gây tội ác tàn độc nhất, bằng những cách khác nhau chúng đều có thể thoát tội hoặc giảm tội đến mức thấp nhất.
Bác sĩ Hoàng Viết Hải, Phó Trưởng khoa Giám định pháp y tâm thần, Viện GĐPYTTTW cho rằng, theo quy định, khi bệnh nhân đã giám định ở các Trung tâm giám định địa phương, kết luận có bệnh, “chúng tôi không được quyền giám định lại (trừ khi cơ quan tố tụng trưng cầu Hội đồng khoa học của Viện giám định lại). Theo đó, chúng tôi bắt buộc phải chữa bệnh cho bệnh nhân, không được từ chối. Trong khi đó, việc giám định pháp y tâm thần dựa trên yếu tố con người là chính, nếu bác sĩ không có tâm, tiêu cực, sẽ dễ dàng có kết luận không khách quan, tạo điều kiện cho đối tượng trốn tội”.
Chính vì vậy, để tránh việc các đối tượng phạm tội lợi dụng “bảo bối”, tâm thần để trốn tránh pháp luật, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu, quy định rõ từng trường hợp cụ thể, chẳng hạn các đối tượng côn đồ cộm cán, cầm đầu các băng ổ nhóm tội phạm, nếu tiếp tục trốn ra ngoài để hoạt động phạm tội ngay trong thời gian điều trị bệnh bắt buộc thì đương nhiên có thể bắt giam, không cần đợi đến khi khỏi bệnh. Đồng thời, cần quy định rõ trách nhiệm của các bác sĩ, thành viên tham gia giám định pháp y tâm thần, không để vì mục đích vụ lợi, những người này có cơ hội kết luận sai lệch, tạo điều kiện cho những kẻ phạm tội ác tày trời nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật.
Theo Đại tá Hồ Sỹ Tiến, Cục trưởng Cục Cảnh sát hình sự, các đối tượng có rất nhiều thủ đoạn để giả điên hòng trốn tránh sự trừng phạt của pháp luật. Đặc biệt, các đối tượng có tiền án, tiền sự, giang hồ cộm cán đang lợi dụng điều này, thậm chí có đối tượng đã chuẩn bị sẵn cả bệnh án tâm thần làm “bùa hộ mệnh” trước khi gây án. Điều này rất nguy hiểm cho xã hội.
Hiện nay, Cục Cảnh sát hình sự đang yêu cầu Công an các địa phương báo cáo lại các vụ án mà các đối tượng gây án có biểu hiện tâm thần, trong quá trình điều tra xuất trình hồ sơ bệnh án tâm thần nên không xử lý được đối tượng bằng hình sự. Cục Cảnh sát hình sự sẽ thành lập một tổ tiến hành rà soát, kiểm tra từng hồ sơ cụ thể. Đối với những trường hợp nghi ngờ có biểu hiện giả điên để trốn tránh pháp luật, sẽ điều tra để xem hồ sơ bệnh án tâm thần mà đối tượng xuất trình có khách quan hay không. Đồng thời, báo cáo để thành lập hội đồng giám định pháp y tâm thần ở cấp cao hơn.
Đại tá Hồ Sỹ Tiến yêu cầu cơ quan điều tra các cấp khi có những trường hợp này, cần phải hết sức thận trọng, trao đổi với cơ quan điều tra cấp trên để có sự phối hợp trong điều tra, xử lý. Mỗi cán bộ của các cơ quan tố tụng khi tiến hành điều tra, xem xét các trường hợp này cũng cần phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, bởi nếu chúng ta chỉ cần “tặc lưỡi” bỏ qua sẽ có một tên tội phạm nguy hiểm lọt lưới pháp luật.
CAND
.