(Congannghean.vn)-Từ bao đời nay, đình làng đã trở thành biểu tượng văn hóa, lịch sử của làng quê Việt Nam. Đình làng không những mang giá trị nghệ thuật kiến trúc mà còn là nơi phản ánh đặc trưng trong sinh hoạt đời sống tinh thần của cộng đồng. Đình ghi dấu ấn các biến thiên thăng trầm của lịch sử trên con đường phát triển của mỗi làng quê. Đình Thạch Động là một trong những ngôi đình như thế.
Những dấu ấn khó phai
“Nhớ năm xưa trên đình Thạch Động
Cờ đỏ tung bay phá ách xiềng gông
Bao lớp lớp cha ông kiên cường dũng cảm
Đã viết nên trang sử hào hùng”.
Đó là 4 câu trong bài thơ “Quỳnh Thạch yêu thương” của tác giả Đậu Đức Lâm ca ngợi đình làng Thạch Động thuộc xã Quỳnh Thạch, huyện Quỳnh Lưu. Đây là ngôi đình được dựng lên để thờ Thành Hoàng làng cùng các vị tiên hiền có công khai cơ lập ấp và thờ vị quan võ Đức Ông, người có công đuổi giặc cứu dân. Đình còn là nơi thờ vọng Tứ vị Thánh Nương.
Trong phong trào Xô Viết - Nghệ Tĩnh 1930 - 1931, cây thị trước sân đình là nơi treo cờ Đảng, bát hương trong đình là hòm thư mật của cán bộ Huyện ủy Quỳnh Lưu. Ngày 24/2/1931, khi đoàn biểu tình đi qua Thạch Động đã dừng lại tại đình diễn thuyết. Đình cũng là nơi tập trung nhân dân mít tinh, biểu tình giành chính quyền trong cách mạng tháng 8/1945 và là nơi thành lập Ủy ban khởi nghĩa lâm thời làng Thạch Động. Ngày 18/8/1945, lực lượng tự vệ dưới sự lãnh đạo của Ủy ban khởi nghĩa đã tổ chức tại đây lễ tước triện đồng trong tay lý trưởng, lễ bãi chức hội đồng Hương Mục và thành lập chính quyền cách mạng.
Ngày 6/1/1946, tại đình làng, người dân được tự tay cầm lá phiếu bầu ra cơ quan quyền lực Nhà nước từ HĐND các cấp đến Quốc hội nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Đây cũng là nơi liên tục được UBND, Ủy ban kháng chiến dùng làm trụ sở và tổ chức các lớp bình dân học vụ. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đình làng là kho chứa quân lương trung chuyển phục vụ chiến trường miền Nam. Ngày 26/2/1983, đình làng vinh dự được đón đồng chí Nguyễn Kỳ Cẩm, UVTW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy về thăm. Tuy nhiên, trong những năm giặc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc, đình làng đã bị hư hỏng nặng chỉ còn lại ba gian thượng đường được giữ cho đến ngày nay.
Những cố gắng không mệt mỏi
Căn cứ vào tài liệu kiểm kê năm 1964 của Sở Văn hóa Thông tin và Ban Quản lý di tích tỉnh Nghệ An, đình làng Thạch Động xây dựng vào thời Nguyễn, có kết cấu hình chữ Khẩu gồm: Đình thượng 3 gian để thờ cúng, đình hạ 5 gian để sinh hoạt bàn việc làng, việc nước. Giữa đình thượng và đình hạ có sân lát bằng gạch đất nung. Hai bên có nhà tả vu và hữu vu. Trong khuôn viên của đình có một giếng nước quanh năm không bao giờ cạn, nước ngọt lịm, xanh biếc, trong vắt nhìn thấy đáy. Mờ sáng và chập tối, trai gái trong làng dập dìu đến gánh nước về dùng và hiện đang được giữ đến tận ngày nay. Đình tọa lạc trên gò đất cao nhất, nằm giữa trung tâm làng với khuôn viên 2.186 m2. Xung quanh ngôi đình hiện vẫn lưu truyền rất nhiều truyền thuyết về sự linh thiêng.
Cùng với sự đi lên của đất nước, bằng sự cố gắng của chính quyền địa phương, xã Quỳnh Thạch từng ngày, từng giờ thay da đổi thịt, đời sống nhân dân dần được nâng lên. Thể theo nguyện vọng của quần chúng nhân dân, Đảng ủy, chính quyền địa phương đã quyết định thành lập Ban khôi phục tế lễ, tu sửa, tôn tạo đình làng. 7 năm qua, nhờ sự góp sức của toàn thể nhân dân, các nhà hảo tâm, tập thể, cá nhân, ban đã mua sắm được giường thờ 2 cấp, hương án ngai khảm, tán, lọng, cờ, trống và từng bước tu sửa đình thượng. Hàng năm, mỗi dịp Tết đến xuân về, làng tổ chức lễ khai hạ, cầu yên, cầu phúc, cầu lộc, cầu tài vào ngày 7/1 âm lịch. Ngày mùng 1 và ngày rằm hàng tháng, nhân dân trong làng và khách thập phương đến lễ bái dâng hương đông như trẩy hội.
Thực hiện Quyết định số 11 của UBND xã Quỳnh Thạch, ban vận động xây dựng trùng tu đình làng gồm 19 thành viên đã ra sức hoạt động. Từ đó đến nay, 8 hạng mục đình thượng đã được trùng tu với tổng chi phí 87.965.000 đồng. Sáng 6/8/2014, toàn thể cán bộ và nhân dân trong xã, con cháu khắp trên mọi miền đất nước đã phấn khởi, hân hoan hội tụ về đình làng dự lễ khánh thành bước một tôn tạo đình làng. Buổi lễ vinh dự được đón đồng chí Hồ Đức Phớc, Bí thư Tỉnh ủy về dự. Tại buổi lễ này, ban vận động tiếp tục quyên góp được hơn 90 triệu đồng.
Mong muốn cháy bỏng
Nguyện vọng của các bậc cao niên, lãnh đạo địa phương và toàn thể nhân dân là làm sao để tiếp tục tạo dựng lại đầy đủ các hạng mục như: đình hạ, tả hữu vu, sân thượng… Hiện nay, toàn bộ khu vực đất của đình làng vẫn giữ nguyên và đã được UBND huyện cấp bìa đỏ, 8 vế của 4 bức câu đối từ thời mới dựng đền vẫn còn nguyên vẹn. Vấn đề còn lại là kinh phí xây dựng, bởi để có nguồn kinh phí hàng tỉ đồng xây dựng đình là điều không thể khi Quỳnh Thạch đang gấp rút phấn đấu hoàn thành các hạng mục, tiến đến đạt 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Vì vậy, để ước mơ cháy bỏng của bà con làng Thạch Động thành hiện thực, để ngôi đền linh thiêng được tôn tạo lại như xưa, kinh phí xây dựng chỉ còn biết trông chờ vào con em xã nhà thành đạt, các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, các tấm lòng vàng trong và ngoài nước.
.