Quyền tự do ngôn luận, báo chí và quyền tiếp cận thông tin là một quyền cơ bản, quan trọng của cá nhân được quy định trong nhiều công ước quốc tế về quyền con người (QCN) và đã được quy định trong các Hiến pháp Việt Nam, đặc biệt là Hiến pháp 2013. Thế nhưng, cách đây không lâu, trong dịp đầu năm 2018, trên mạng Dân luận và nhiều hãng thông tấn, báo chí phương Tây đã tán phát “Bản lên tiếng về quyền được nói và nghe sự thật”.
 |
| Tranh minh họa |
Văn bản mạng này do những tổ chức xã hội mạng phi pháp và một số cá nhân tự xem mình là người “bất đồng chính kiến” ký. Điều đáng chú ý là có nhiều mạng và cá nhân ở nước ngoài như Hoa Kỳ, Canada, Australia… cũng tham gia. “Bản lên tiếng” đưa ra một số vụ án, trong đó những bị can, bị cáo đã sử dụng mạng xã hội, nhất là mạng facebook làm minh chứng. Văn bản ảo này đòi hủy bỏ nhiều điều luật trong Chương XI - Về các tội phạm an ninh quốc gia, như Điều 79 (Tội lật đổ chính quyền nhân dân), Điều 88, Điều 258, Bộ luật Hình sự 1999 (vẫn được giữ lại trong Bộ luật Hình sự 2015). Họ còn đòi “trả lại toàn bộ sự thật” liên quan đến “biến cố Mậu Thân, 1968”.
Pháp luật nước ta cũng như các quốc gia, quyền bao giờ cũng đi đôi với nghĩa vụ. Hiến pháp và nhiều bộ luật nước ta đã quy định rõ ràng các quyền tự do ngôn luận, báo chí, kể cả sử dụng mạng xã hội và quyền tiếp cận thông tin.
Theo tổ chức nghiên cứu về mạng xã hội quốc tế Next Web, Việt Nam nằm trong “top 10” quốc gia có nhiều người dùng facebook nhất thế giới. Số người có tài khoản trên facebook là 64 triệu người, chiếm 3% tổng số tài khoản facebook toàn cầu. Người dân có thể đăng tải lên mạng “Upload” các video/clip hoàn toàn không bị cấm đoán nếu không vi phạm pháp luật. Vậy vì sao trong số 64 triệu tài khoản trên facebook của người Việt chỉ có một số rất ít người, như Hồ Văn Hải, Vũ Quang Thuận, Hoàng Đức Bình… bị ra tòa? Đó là vì họ đã vi phạm pháp luật. Chẳng hạn Hồ Văn Hải với trang blog và tài khoản facebook đã đăng nhiều bài viết bôi nhọ, xuyên tạc đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước; Vũ Quang Thuận và Nguyễn Văn Điển đã đăng tải nhiều video clip lên mạng internet, phỉ báng chính quyền, phao tin bịa đặt, xuyên tạc sự thật. Hoàng Đức Bình phạm tội “Chống người thi hành công vụ”; “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”, quy định tại Điều 257, 258, Bộ luật Hình sự (1999) trong vụ “Biểu tình bất bạo động”, đòi đuổi Formosa, tụ tập động người cố tình gây ách tắc Quốc lộ 1A đoạn qua 2 tỉnh Hà Tĩnh và Nghệ An vào tháng 5/2017.
Còn về cái gọi là “biến cố Mậu Thân” thì sự thật là: Cuộc tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 nằm trong chiến lược quân sự - chính trị, tạo ra bước ngoặt cho cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược. Cuộc tiến công này đã đập tan ý chí giành chiến thắng của đế quốc, buộc Mỹ phải ngồi vào bàn đàm phán, tạo thế và lực để quân, dân ta giành toàn thắng vào năm 1975.
Tôn trọng và đảm bảo QCN thuộc bản chất và là một mục tiêu của Đảng và Nhà nước ta. Cho đến nay, trong thời kỳ đổi mới, quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, các QCN được tôn trọng và đảm bảo trên thực tế. Lần đầu tiên Hiến pháp 2013 đã giành cả 1 chương (Chương II) quy định về “QCN, quyền và nghĩa vụ công dân”. Chương này không chỉ quy định đầy đủ các QCN, quyền và nghĩa vụ công dân mà còn quy định những nguyên tắc cơ bản về QCN. Đó là: 1) Nguyên tắc về mối quan hệ giữa Nhà nước với người dân, trong đó Nhà nước có nghĩa vụ, người dân là chủ thể của quyền; 2) nguyên tắc hạn chế quyền (chẳng hạn quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo… (Điều 24); quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, quyền tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình… (Điều 25) có thể bị hạn chế “vì lợi ích an ninh quốc gia, trật tự xã hội…”. Cần lưu ý rằng, quyền tự do ngôn luận, báo chí, quyền tiếp cận thông tin…” là những quyền bị hạn chế.
Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, tính đến hết năm 2017, cả nước có 849 cơ quan báo chí, tạp chí in, trong đó có 86 báo Trung ương, 99 báo địa phương, 664 tạp chí và 67 đài phát thanh, truyền hình Trung ương và địa phương, 5 đơn vị hoạt động truyền hình với tổng số kênh phát thanh, truyền hình trong nước được cấp phép là 281 kênh; 195 cơ quan báo chí điện tử đã được cấp phép, trong đó có 171 cơ quan báo chí, đài, tạp chí thực hiện loại hình báo chí điện tử; 178 giấy phép được thiết lập trang thông tin điện tử tổng hợp được cấp cho các cơ quan báo chí in, phát thanh, truyền hình để khai thác thế mạnh của loại hình thông tin hiện đại, đáp ứng nhu cầu thông tin trong tình hình mới, nhất là khi thông tin trên mạng xã hội ngày càng có ảnh hưởng đến xã hội.
Năm 2016, Quốc hội đã thông qua Luật Tiếp cận thông tin (LTCTT). Đây là một đạo luật cụ thể hóa về quyền tự do ngôn luận, báo chí được quy định trong Hiến pháp 2013. Theo quy định của LTCTT thì quyền tiếp cận thông tin là 1 quyền có thể bị hạn chế hoặc là quyền có điều kiện. Những quyền bị hạn chế chẳng hạn: “Thông tin thuộc bí mật Nhà nước, bao gồm những thông tin có nội dung quan trọng thuộc lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh quốc gia, đối ngoại...”; những thông tin được tiếp cận có điều kiện: “Thông tin liên quan đến bí mật kinh doanh được tiếp cận nếu chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó đồng ý”... Thông tin liên quan đến bí mật đời sống riêng tư, nếu được người đó đồng ý” (Điều 7).
Điều 11 quy định về các hành vi bị nghiêm cấm, bao gồm: “Cố ý cung cấp thông tin sai lệch, không đầy đủ, trì hoãn việc cung cấp thông tin; hủy hoại thông tin; làm giả thông tin… Cung cấp hoặc sử dụng thông tin nhằm xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín, gây kỳ thị về giới, gây thiệt hại về tài sản của cá nhân, cơ quan, tổ chức...”.
Trước tình hình nhiều cá nhân, tổ chức sử dụng mạng xã hội, internet vi phạm quyền, lợi ích quốc gia, quyền, lợi ích cá nhân, Bộ luật Hình sự 2015 đã có những quy định bảo vệ các quyền này. Điều 288 về “Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông” quy định: Người nào thực hiện hành vi vi phạm pháp luật nhằm thu lợi bất chính thì bị phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ, phạt tù cao nhất đến 7 năm.
Trong thời gian qua, không ít người cho rằng, mọi người đều có quyền sử dụng mạng viễn thông, mạng máy tính, mạng xã hội, xem đó là một quyền tuyệt đối không có giới hạn cả những thông tin sai sự thật, thông tin bịa đặt... lên mạng mà không phải chịu trách nhiệm gì. “Bản lên tiếng” nói trên là một ví dụ. Hơn lúc nào hết, cán bộ, đảng viên và người dân cần hiểu rõ, nắm vững các quy định của pháp luật về quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận, quyền tiếp cận thông tin; nâng cao tinh thần cảnh giác với những thủ đoạn tung tin ảo trên mạng xã hội, tránh tình trạng vô tình trở thành người vi phạm pháp luật.