Vào sự nghiệp đổi mới, Đảng cộng sản Việt Nam coi tham nhũng, lãng phí là thứ giặc nội xâm.
Để chống giặc này phải xem đây là cách giải quyết mâu thuẫn đối kháng. Vì vậy không thể chỉ tuyên truyền, nâng cao tinh thần cách mạng, tính tự giác của cá nhân, nhóm lợi ích. Hiện nay vấn nạn tham nhũng, lãng phí diễn ra tinh vi theo cấu kết nhóm lợi ích trong một bộ phận không nhỏ.
Từ hội nghị lần thứ bảy, Ban chấp hành Trung ương khóa X đã ban hành Nghị quyết "Về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước", là đẩy mạnh hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam.
Ngày 30 tháng 10 năm 2002, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 22/2002/QĐ-TTg về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam.
Ngày 14 tháng 02 năm 2014, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 14/2014/QĐ-TTg về hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam.
Điều 1. Khoản 1. Phạm vi điều chỉnh quy định đối với các vấn đề về đường lối, chủ trương, chính sách quan trọng và những chương trình dự án lớn về khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, về chính sách xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức.
Khoản 2. Đối tượng áp dụng cho liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam và các Hội KH&KT chuyên ngành toàn quốc và Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
Điều 3. Loại Đề án lấy ý kiến tư vấn phản biện và giám định xã hội cũng chỉ quy định các lĩnh vực trong phạm vi điều chỉnh.
Rõ ràng là hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội mang tính độc lập của Liên hiệp Hội KH&KT Việt Nam và các địa phương theo các quyết định nêu trên của Thủ tướng Chính phủ vẫn còn nhiều vướng mắc. Về cơ chế chính sách thì chưa quy định những chương trình, dự án như thế nào thì "bắt buộc" phải qua tư vấn phản biện. Đối với các lĩnh vực, dự án dễ tham nhũng, lãng phí như đầu tư phát triển, thu hồi đất, xây dựng khu tái định cư .v.v… dễ lách phản biện với lý do là phạm vi điều chỉnh không quy định.
Trung tâm Tư vấn ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ Thủy lợi - Hội Thủy lợi Nghệ An, thành viên của Liên hiệp các Hội KH&KT Nghệ An, thông qua hoạt động thành công phản biện và nhìn thấy các dự án phải đắp chiếu, lãng phí trên địa bàn Nghệ An giá như được phản biện chắc sẽ không xảy ra; đã đi đến kết luận phản biện là một trong những giải pháp đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí rất hiệu quả. Nhân có cuộc thi "Sáng kiến phòng chống tham nhũng Việt Nam "VACI 2013", Trung tâm đã tham gia dự thi với Đề án "Xây dựng cơ chế chính sách đưa chủ trương phản biện vào cuộc sống ở Nghệ An".
Vượt qua 150 đề án dự thi toàn quốc để được cùng 40 đề án vào chung khảo và được Ban giám khảo quốc tế chọn một trong 20 đề án toàn quốc đạt giải, được tài trợ kinh phí thực hiện. Báo cáo Thường trực Tỉnh ủy, được Tỉnh ủy chỉ đạo UBND tỉnh giao dự thảo Quyết định của UBND tỉnh quy định cơ chế chính sách phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh Nghệ An. Qua nhiều hội thảo khoa học, dự thảo được chuẩn bị công phu, song tại hội nghị thông qua của UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan thẩm định không chấp nhận quy định có điều khoản một số lĩnh vực, nhạy cảm dễ xảy ra tham nhũng, lãng phí "bắt buộc" có tư vấn phản biện với lý do Quyết định số 14 của Thủ tướng cũng chỉ quy định "lấy ý kiến" mà không cần lấy thì thôi chứ không bắt buộc. Kết quả là UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Quyết định số 60/2014/QĐ-UBND ban hành Quy định hoạt đông tư vấn và phản biện xã hội của Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Nghệ an. Song phạm vi điều chỉnh cũng theo quyết định số 14 và lĩnh vực, đề án, dự án cũng chỉ lấy ý kiến mà không bắt buộc. Thực tế cho thấy không cá nhân, tổ chức hoạt động dự án, ngay cả cơ quan quản lý nhà nước cũng né tránh phản biện. Tham khảo thấy UBND tỉnh Bắc Giang ban hành Quyết định quy định trong đó có nhiều lĩnh vực bắt buộc có tư vấn phản biện, tạo thuận lợi cho công tác phản biện.
Để phản biện tham gia có hiệu quả vào cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng lãng phí cần có Nghị định của Chính phủ trên cơ sở Quốc hội đã ban hành luật phòng chống tham nhũng. Trong đó quy định rõ ràng các lĩnh vực, đề án, dự án dễ tham nhũng, lãng phí "bắt buộc" phải qua phản biện độc lập.
Đối tượng được giao nhiệm vụ là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tỉnh, thành phố sẽ tập hợp được đông đảo lực lượng tham gia, bởi Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam và các tỉnh, thành phố cũng là một thành viên của mặt trận./.
.