Trồng rừng thay thế nương rẫy là dự án có ý nghĩa quan trọng nhằm khôi phục vốn rừng, đưa lại nguồn kinh tế chủ yếu để đồng bào các dân tộc miền núi không phá rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc, tạo thảm thực vật chống lũ, giữ nước và cân bằng sinh thái. Bên cạnh đó, hỗ trợ người dân sử dụng đất có hiệu quả. Dự án thực hiện trong vòng 7 năm, tuy nhiên mới thực hiện được 2 năm thì dừng lại. Việc Dự án bị đình trệ đã làm cho hàng nghìn hộ dân thuộc đồng bào các dân tộc miền núi phía Tây Nghệ An gặp nhiều khó khăn!
Triển khai 2 năm rồi dừng
Dự án Trồng rừng thay thế nương rẫy là chủ trương của Đảng, Nhà nước, được triển khai ở hầu hết các tỉnh có vùng đồng bào các dân tộc gắn liền với tập quán canh tác nương rẫy. Tại Nghệ An, Dự án Trồng rừng thay thế nương rẫy được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 2036/QĐ.UBND-NN ngày 12/5/2009 và Quyết định số 2264/QĐ.UBND-NN ngày 27/5/2009 do Chi cục Kiểm lâm làm chủ dự án.
Địa điểm thực hiện Dự án tại địa bàn 6 huyện miền Tây gồm: Quỳ Hợp, Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông, Quế Phong và Quỳ Châu. Dự án triển khai trong thời gian 7 năm (2009 - 2015), sẽ trồng mới 13.988,4 ha trên địa bàn 6 huyện, đối tượng hưởng lợi là hộ nông dân đồng bào các dân tộc gồm 13.806 hộ với 69.799 nhân khẩu, tại 286 thôn, bản trong 54 xã.
Tổng kinh phí Dự án 114,791 tỷ đồng, trong đó kinh phí trồng rừng 99 tỷ đồng, xây dựng vườn ươm 2 tỷ đồng, làm đường lâm nghiệp 14 tỷ đồng. Tổng số lương thực hỗ trợ 54 tấn gạo. Nguồn vốn từ chương trình giống giai đoạn 2006 - 2010 và lồng ghép chương trình Dự án trồng mới 5 triệu ha rừng.
Người dân phá nương rẫy trồng rừng thay thế
Kết quả thực hiện cho thấy: Dự án đã được bố trí và thực hiện trong 2 năm (từ 2010 - 2011), trồng được 1.124,9 ha rừng trồng sản xuất đạt tiêu chuẩn nghiệm thu; trong đó năm 2010, trồng được 591,7 ha; năm 2011, trồng được 533,2 ha. Số gia đình tham gia 1.897 hộ với gần 9.000 nhân khẩu. Nhưng Dự án mới thanh toán chi phí trồng rừng và cấp gạo là 5 tỷ đồng, trong đó, kinh phí trồng 2,8 tỷ đồng; kinh phí cấp gạo 2,2 tỷ đồng.
Cụ thể: Năm 2010, trồng được 591 ha rừng đã thanh toán chi phí trồng rừng cho các hộ gia đình 1,5 tỷ đồng và cấp gạo 164,37 tấn. Năm 2011, trồng được 533,2 ha rừng đã thanh toán kinh phí trồng rừng cho các gia đình trồng rừng theo chế độ quy định; giá trị thanh toán 1,3 tỷ đồng; cung cấp gạo cho dân 709 tấn. Như vậy trong 2 năm, chi phí trồng rừng và cấp gạo hỗ trợ cho người dân tham gia Dự án, Ban Quản lý Dự án đã chi trả đầy đủ, đúng chế độ quy định.
Tuy nhiên, vấn đề cần quan tâm là Dự án được thực hiện trong 7 năm nhưng nguồn kinh phí chỉ bố trí được 2 năm nên Dự án chưa phát huy được tác dụng theo mục tiêu đề ra. Các hạng mục Dự án được phê duyệt, song chưa bố trí kinh phí thực hiện, cụ thể như hạng mục làm vườn ươm cây giống, không được cấp kinh phí thực hiện nên không có các loại cây bản địa như trong Dự án được duyệt; hạng mục làm đường lâm nghiệp nội vùng để trồng và vận chuyển nguyên liệu... Việc cấp gạo theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Tài chính là trong thời gian 7 năm kể từ ngày người dân ngừng canh tác nương rẫy chuyển sang trồng rừng nhưng thực tế đến nay, gạo mới được cấp 2 năm (2010 và 2011).
Người dân khốn khổ!
Việc Dự án Trồng rừng thay thế nương rẫy bị ngưng trệ đã khiến đời sống nhân dân vùng đồng bào các dân tộc tham gia Dự án trồng rừng “dở khóc, dở cười”, họ chỉ biết trông chờ vào chế độ hưởng lợi trồng rừng thay thế nương rẫy, nhưng khi không có tiền cấp gạo nữa, một số người dân rất bức xúc, nhiều hộ khác không tiếp tục chăm sóc, bảo vệ rừng mà tự ý chuyển đất sang làm nương rẫy.
Tại huyện Quế Phong, Dự án Trồng rừng thay thế nương rẫy làm người dân gặp nhiều khó khăn. Bản Piếng Cắm, xã Cắm Muộn sau khi trồng được 18 ha rừng, người dân ai nấy mừng rỡ nhưng đến nay, bản Piếng Cắm chưa được nhận gạo hỗ trợ khiến người dân lao đao. Nhiều gia đình tự bỏ vốn ra trồng keo, đến nay keo đã được 3 năm tuổi nhưng không được nhận gạo Dự án nên có nguy cơ phải xóa bỏ cây keo đang đầy triển vọng. Được biết, toàn huyện Quế Phong trồng được 110 ha rừng nguyên liệu từ Dự án trên, nhưng từ khi Dự án dừng triển khai, hầu hết bà con chưa được nhận gạo hỗ trợ.
Trong 2 năm 2010 và 2011, huyện Con Cuông đã trồng được trên 400 ha rừng nguyên liệu, chủ yếu tập trung ở các xã Cam Lâm, Châu Khê, Thạch Ngàn. Dự án ngừng lại đã làm bà con trồng rừng khốn khổ và bị mất niềm tin. Tại các bản Châu Sơn, Diềm, Khe Bu, xã Châu Khê, người dân đã phá nương rẫy, trồng được gần 200 ha rừng keo nguyên liệu. Nhân dân ở đây rất phấn khởi khi thực hiện Dự án có hiệu quả. Nhưng từ khi Dự án dừng lại, đã làm cho bà con hoang mang.
Gặp người dân, họ đều rất lo lắng: Chúng tôi nghe cán bộ nói trồng rừng thay thế nương rẫy để mở hướng thoát nghèo, được Dự án hỗ trợ gạo trong vòng 7 năm, bình quân mỗi nhân khẩu 15 kg gạo/tháng, mọi người đều tích cực hăng hái trồng được hàng trăm ha rừng keo nguyên liệu. Bà con nông dân không được nhận gạo hỗ trợ nữa khiến các gia đình lâm vào cảnh khó khăn, bởi vì vườn cây nông nghiệp đã phá để trồng thay thế cây rừng. Giờ lấy gì mà duy trì cuộc sống trong khi chưa có nguồn thu nhập từ rừng?
Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Anh Tuấn - Trưởng phòng Quản lý bảo vệ rừng Chi cục Kiểm lâm cho biết: Sở dĩ Dự án dở dang là do Nhà nước không bố trí vốn để thực hiện Dự án như quyết định đã phê duyệt. Cơ cấu nguồn vốn của Dự án “Từ chương trình giống giai đoạn 2006 - 2010 và lồng ghép chương trình Dự án trồng mới 5 triệu ha rừng”, Dự án 661 đã kết thúc tháng 4/2011 nên từ năm 2012 trở đi, UBND tỉnh có văn bản uỷ quyền Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thông báo kết thúc Dự án, không trồng mới và cũng không cấp gạo nữa.
Đồng thời, tiến hành bàn giao rừng trồng cho các hộ gia đình chăm sóc, quản lý, bảo vệ. Khi rừng đạt độ tuổi thành thục khai thác, thu hoạch sản phẩm, các hộ gia đình được hưởng toàn bộ thành quả trồng rừng để ổn định đời sống, không phát nương làm rẫy.
Dự án Trồng rừng thay thế nương rẫy bước đầu đã làm thay đổi tập quán canh tác đốt nương làm rẫy, bước đầu hạn chế những tác hại của thiên nhiên đối với môi trường sinh thái. Giúp người dân tiếp thu tiến bộ KH-KT nông, lâm nghiệp, đổi mới tư duy sản xuất, chuyển dịch cơ cấu cây trồng, nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế rừng bền vững. Với tầm quan trọng và ý nghĩa to lớn của Dự án, mong rằng các cấp chính quyền sớm có giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn cho người dân các vùng đồng bào miền núi.
Hoa Lê
.