Công trình Hồ chứa nước Bản Mồng có dung tích thiết kế hơn 235 triệu m3, phục vụ tưới tiêu trên 18.781ha ven sông Hiếu, cấp nước cho sông cả về mùa hạn gần 22m3/s thuộc các huyện Quỳ Hợp, Nghĩa Đàn, thị xã Thái Hoà, Tân Kỳ và Anh Sơn. Công trình có tổng vốn đầu tư hơn 4.455 tỷ đồng, trong đó, ngân sách Trung ương gần 3.800 tỷ đồng, từ nguồn trái phiếu Chính phủ, số còn lại do Tổng Công ty Cơ điện, xây dựng Nông nghiệp và Thuỷ lợi (Agrimeco) đầu tư.
Công trình thi công trong thời gian 5 năm (2010 - 2015), được khởi công tháng 5/2010 với sự chứng kiến của Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Sinh Hùng (nay là Chủ tịch Quốc hội).
Đây là công trình mang nhiều ý nghĩa không chỉ về kinh tế, mà còn mang ý nghĩa to lớn về mặt xã hội, bởi đây là một trong những công trình đại thuỷ nông lớn nhất khu vực Bắc miền Trung, vừa có khả năng giảm cắt lũ hạ du, giải khát cho hàng nghìn ha đất và hàng vạn hộ dân hai bên bờ sông Hiếu, vừa mang lại một miền khí hậu lý tưởng và dòng điện cho miền Tây xứ Nghệ.
Mặt bằng công trình chưa được bàn giao toàn bộ, sau hơn 2 năm thi công, công trình đang chậm so với tiến độ
Xác định được ý nghĩa của nó mang lại, ngay tại lễ phát động Chính phủ đã yêu cầu Ban quản lý dự án, các đơn vị thi công phải đảm bảo an toàn, chất lượng, hiệu quả kinh tế và đảm bảo tiến độ.
Để đảm bảo mặt bằng cho các đơn vị tổ chức thi công, ngày 12/5/2010, UBND tỉnh đã có Quyết định 111/QĐ.UBND.ĐC về việc thu hồi 291.191m2 đất lâm nghiệp do Lâm trường Đồng Hợp, trực thuộc Công ty lâm nông nghiệp Sông Hiếu quản lý, sử dụng tại xã Yên Hợp, Quỳ Hợp.
Đồng thời UBND tỉnh đã phê duyệt dự án Quy hoạch tổng thể di dân, tái định cư dự án hợp phần bồi thường giải phóng mặt bằng, di dân, tái định cư (GPMB, DD, TĐC) công trình thủy lợi, thủy điện Bản Mồng, UBND huyện Quỳ Hợp đã thực hiện công tác BTGPMB (giai đoạn 1) với tổng diện tích thu hồi 86,979ha của 218 hộ ảnh hưởng với tổng giá trị trên 45 tỷ đồng. Công tác BTGPMB cơ bản đã hoàn thành và bàn giao mặt bằng cho Ban quản lý vào cuối tháng 6/2011.
Tuy nhiên, vướng mắc phát sinh vào lúc này ảnh hưởng đến tiến độ chung của dự án là tại khu vực kênh dẫn dòng thuộc công trình đầu mối có 8 hộ dân của xã Yên Hợp, Quỳ Hợp gồm các ông: Phạm Xuân Nhân, Bùi Văn Nhiệm, Đinh Viết Minh, Ngô Văn Trung, Nguyễn Công Điền, Trần Văn Bình, Trần Văn Thể, bà Nguyễn Thị Hoa cùng cá nhân hộ ông Đinh Văn Hiển mặc dù đã thống nhất với phương án bồi thường tài sản trên đất và đã nhận đủ số tiền, song phản đối, khiếu nại về việc Nhà nước có thu hồi đất sản xuất nông nghiệp để thực hiện dự án nhưng không bồi thường về giá trị đất.
Lý do mà nhóm hộ này đưa ra là vì họ cho rằng, hưởng ứng chủ trương đi xây dựng kinh tế mới của Nhà nước, có mặt ở đây họ đã có công khai hoang từ trước năm 1989 và đã sản xuất ổn định, không xảy ra tranh chấp từ đó đến nay.
Vì thế, diện tích đất nằm trong dự án thuộc quyền sở hữu của họ chứ không phải Lâm trường Đồng Hợp (đơn vị có Giấy chứng nhận Quyền sử dụng đất được UBND tỉnh cấp). Vì vậy, những hộ này không nhất trí với phương án chỉ bồi thường giá trị tài sản trên đất. Từ những phản đối này, 8 hộ dân đã làm đơn đến nhiều cấp, ngành khiếu nại, yêu cầu giải quyết.
Ông Trần Nhật Minh - Phó Chủ tịch UBND huyện, Trưởng ban hội đồng GPMB huyện, cho biết: Từ những văn bản và qua làm việc trên thực tế, UBND huyện Quỳ Hợp đã có văn bản đề nghị UBND tỉnh xem xét hỗ trợ cho 8 hộ dân đang sản xuất trên đất của lâm trường.
Căn cứ ý kiến chỉ đạo của UBND tỉnh, Hội đồng BTGPMB huyện đã phê duyệt bổ sung phương án hỗ trợ theo phương án "Hỗ trợ bằng tiền, mức hỗ trợ bằng 40% giá đất bồi thường tính theo diện tích thực tế thu hồi, nhưng không vượt quá hạn mức giao đất nông nghiệp". Cụ thể: 8 hộ dân đã được bồi thường về tài sản, cây cối trên đất, hỗ trợ về đất với mức 40%; hỗ trợ kinh phí đầu tư còn lại (bao gồm công tác phát dọn rừng, công đào gốc, cây bụi, cải tạo sản xuất đất)....
Tuy nhiên, người dân vẫn không chấp nhận, đòi bồi thường 100% giá trị đất. Ông Minh cho biết thêm: Sau khi tiếp nhận đơn thư phản ánh, UBND huyện Quỳ Hợp đã nhiều lần tổ chức đối thoại với 8 hộ dân nhưng cả 2 bên vẫn chưa đi đến thống nhất.
Lý do họ cho rằng, số diện tích đất trên được bà con tổ chức khai hoang và tiến hành canh tác trong nhiều năm nay, đồng thời họ cũng có giấy tờ xác nhận của UBND xã Yên Hợp chứng minh sản xuất trước năm 1993 và công nhận quyền sử dụng đất của các hộ được UBND xã ký vào thời điểm năm 1993. Vì vậy, người dân đề nghị cấp có thẩm quyền công nhận quyền sử dụng đất, khi đó họ mới đồng ý bàn giao mặt bằng để xây dựng công trình.
Trong khi đó, trao đổi vấn đề này với lãnh đạo Lâm trường Đồng Hợp, ông Trịnh Quang Kế - Phó Giám đốc Lâm trường khẳng định: Với chức năng, nhiệm vụ là bảo vệ, khoanh nuôi rừng và quy hoạch thiết kế trồng rừng tự nhiên, hiện Lâm trường Đồng Hợp (trực thuộc Công ty TNHH MTV lâm nông nghiệp Sông Hiếu) được giao quản lý trên tổng diện tích trên 5.300ha tại 5 xã thuộc huyện Quỳ Hợp gồm: Yên Hợp, Đồng Hợp, Tam Hợp, Châu Lộc, Nghĩa Xuân.
Về việc 8 hộ dân khiếu nại và cho rằng diện tích đang sử dụng thuộc quyền sở hữu của họ là điều không thể, bởi, toàn bộ diện tích họ sử dụng sản xuất là nằm trên đất Lâm trường Đồng Hợp đã được UBND tỉnh cấp Giấy CNQSDĐ số 694 ngày 29/8/2003 và nằm trong diện tích 71,36ha mà Lâm trường đã trả lại cho Nhà nước để thực hiện dự án thủy điện năm 2010.
Qua làm việc với các bên liên quan được biết, sau khi UBND tỉnh có Công văn 2155 ngày 11/4/2012 về việc giao Giám đốc Sở TN-MT thành lập Tổ công tác liên ngành để kiểm tra, tham mưu Chủ tịch UBND tỉnh giải quyết tranh chấp đất đai, khiếu nại của các hộ dân, ngày 22/5/2012, Tổ công tác đã có báo cáo kết quả cụ thể.
Theo đó, căn cứ quy định của pháp luật thì thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo lần đầu thuộc Chủ tịch UBND huyện Quỳ Hợp, nhưng qua kiểm tra cho thấy Chủ tịch UBND huyện chưa giải quyết đối với đơn thư của các hộ dân.
Còn với nội dung xử lý việc các hộ dân đòi bồi thường về đất đai thì trên cơ sở tờ trình, báo cáo của UBND huyện Quỳ Hợp và tham mưu của các sở, ngành liên quan thống nhất hướng giải quyết trên tinh thần văn bản của UBND tỉnh về hỗ trợ các hộ gia đình, cá nhân sản xuất trên đất lâm trường khi thu hồi đất, giải phóng mặt bằng xây dựng công trình Hồ chứa nước bản Mồng.
Kết quả báo cáo Chủ tịch UBND tỉnh vào ngày 30/7, tuy nhiên đến nay, trao đổi với phóng viên, lãnh đạo UBND huyện Quỳ Hợp vẫn khẳng định: Huyện vẫn chưa có kết quả cuối cùng, hiện đang chuyển cho Thanh tra giải quyết.
Với những gì chúng tôi thu thập được, ngoài lý do thiếu vốn ảnh hưởng đến tiến độ chung của công trình thì "rào cản" là do việc giải quyết khiếu nại cho 8 hộ dân "chưa ổn" nên việc bàn giao mặt bằng đang kéo dài, ban quản lý dự án cũng không có cách cứu vãn nào khác, chắc chắn sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của dự án mang lại.
Thiết nghĩ để công trình đảm bảo đúng tiến độ rất cần sự vào cuộc quyết liệt của các bên liên quan trong việc tìm tiếng nói chung, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp giữa các bên.
Xuân Thống - Trường Khuyên
.