Trong phiên giải trình trước Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về giáo dục mầm non và bảo đảm chất lượng giáo dục phổ thông diễn ra ngày 25/12/2012, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT đã đưa ra nhận định: khả năng sẽ có nhiều bộ sách giáo khoa ở bậc học phổ thông trong lộ trình đổi mới toàn diện giáo dục thời gian tới.
Đây có thể xem là một tín hiệu vui, bởi sách giáo khoa là phương tiện học tập quan trọng của học sinh. Có nhiều bộ sách giáo khoa sẽ làm gia tăng cơ hội tiếp cận, lựa chọn nội dung dạy và học phù hợp với từng đối tượng học sinh và các cơ sở giáo dục.
Nhiều lần chỉnh sửa vẫn chưa hết “sạn”
Mặc dù đã qua nhiều lần sửa chữa, chỉnh lý nhưng bộ sách giáo khoa được dùng ở các cấp học hiện nay vẫn không hoàn toàn “sạch” lỗi. Bên cạnh những sai sót trong khâu in ấn, chính tả, tranh minh họa… còn có những lỗi về diễn đạt, dùng từ, sử dụng nhiều thuật ngữ khoa học trừu tượng, thiếu sự phù hợp về khoa học tâm lý sư phạm và lứa tuổi.
Nghiêm trọng hơn là những lỗi về mặt kiến thức, các kiến thức không đồng bộ, nhất quán giữa các cuốn sách giáo khoa ở các cấp học khác nhau trên cùng một môn học. Có thể kể ra đây một số “lỗi nhỏ” đang tồn tại trong các cuốn sách giáo khoa ở các cấp học. Trang 51 của sách Lịch sử và Địa lí 4, tác giả soạn sách viết: “Hồng Đức Quốc âm thi tập của Lê Thánh Tông”. Trong khi đó, theo sách giáo khoa Ngữ văn 10, tập 1, trang 45 thì Hồng Đức Quốc âm thi tập là của tập thể tác giả (vua Lê Thánh Tông và các triều thần).
Lịch sử là môn học đòi hỏi cao về tính chuẩn xác, khách quan của các mốc thời gian, các sự kiện lịch sử nhưng đáng buồn là tình trạng mỗi sách, mỗi cấp học viết mỗi nẻo vẫn diễn ra. Sách Lịch sử 7, trang 134 viết: “Nguyễn Ánh lên ngôi Hoàng đế vào năm 1806”. Trong khi đó, sách Lịch sử 10, trang 125 viết: “ Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi vua”. Như vậy là, cùng một sự kiện mà các sách không chỉ khác nhau về mốc lịch sử mà cách hiểu về sắc thái nghĩa của các từ “Vua” và “Hoàng đế” cũng khác nhau. Khi thực hiện chương trình phân ban, có 2 bộ sách được sử dụng trong các trường THPT thuộc các chương trình “nâng cao” và chương trình “chuẩn”.
Tư tưởng chỉ đạo của Bộ GD&ĐT khi thực hiện 2 bộ sách này là: “Chương trình nâng cao phải dựa vào chương trình chuẩn”. Nghĩa là, giữa chúng phải có sự “thống nhất về quan điểm xây dựng chương trình, về văn bản và về quan điểm nội dung giảng dạy”. Mặc dù vậy, chủ biên 2 cuốn sách Ngữ văn 10 bộ “chuẩn” và Ngữ văn 10 bộ “nâng cao” đã có sự “sáng tạo” khi ngẫu hứng “xé rào”.
Trong văn bản đoạn kết truyện Tấm Cám, bộ sách “chuẩn” dẫn theo tài liệu của Nguyễn Đổng Chi cho rằng: “Tấm sai quân hầu đào một cái hố sâu và đun một nồi nước sôi. Tấm bảo Cám xuống hố rồi sai quân hầu dội nước sôi vào hố. Cám chết…”. Ngược lại, cũng ở đoạn kết truyện này, sách “nâng cao” dẫn theo tài liệu của Ngô Xuân Diên lại cho rằng: “Theo lời chỉ bảo của Tấm, Cám sai đào một hố thật sâu và ngồi xuống dưới, rồi gọi người đem nước sôi giội xuống hố. Cám chết còng queo”.
Ở đây, do sự không đồng nhất giữa 2 văn bản trên, sẽ có 2 cách đánh giá khác nhau về tính cách của cô Tấm. Cô Tấm ở sách “chuẩn” do chủ động trong việc trả thù nên có vẻ “ác” hơn. Còn cô Tấm trong sách “nâng cao” lại có vẻ “lành” hơn khi chỉ “vẽ đường” cho Cám chủ động tìm đến cái chết.
Tham gia biên soạn sách giáo khoa là một đội ngũ Giáo sư, Tiến sĩ, các Nhà nghiên cứu khoa học có trình độ cao. Không ai nghi ngờ về tài năng của những người soạn sách, vậy tại sao những bất cập trong chất lượng sách giáo khoa vẫn diễn ra? Phải chăng là do cơ chế độc quyền đã làm cho những người biên soạn sách không chịu khó tìm tòi nghiên cứu, cập nhật kiến thức hay là do còn thiếu sự liên thông, thống nhất giữa các nhóm biên soạn để rồi “đường ai nấy viết”. Trong một lần chất vấn trước Quốc hội, Phó Thủ tướng - Nguyên Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Thiện Nhân cũng đề cập đến một nguyên nhân khác: “Do 80% người biên soạn sách, ở thời điểm biên soạn không dạy phổ thông nên có thể có những nội dung không phù hợp”.
Tạo sự cạnh tranh, gia tăng cơ hội lựa chọn
Việc thực hiện “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” được kỳ vọng là sẽ phá vỡ thế độc quyền, áp đặt đồng thời tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh giữa các nhóm biên soạn của nhiều Nhà xuất bản khác nhau để có thể có được những bộ sách giáo khoa với chất lượng tốt nhất. Vấn đề còn lại là bộ sách giáo khoa nào sẽ được lựa chọn và liệu Giám đốc sở và các Hiệu trưởng đã đủ “tầm” để lựa chọn được những bộ sách giáo khoa tốt nhất, phù hợp nhất với đơn vị, địa phương mình?
Nên chăng, tương ứng với mỗi phương án, đối tượng được lựa chọn sử dụng các bộ sách giáo khoa, cần kèm theo các điều kiện giám sát, ràng buộc. Trước khi để các địa phương lựa chọn, Bộ GD&ĐT với tư cách là đơn vị chủ quản của ngành giáo dục nên có những quy định chặt chẽ về tiêu chuẩn sách giáo khoa, về điều kiện lựa chọn, phê duyệt và sử dụng sách giáo khoa.
Đội ngũ giáo viên từ các tổ chuyên môn trong nhà trường và ngay cả phụ huynh, học sinh cũng có thể có những ý kiến, tham gia góp ý để việc lựa chọn các bộ sách giáo khoa của Giám đốc Sở hoặc Hiệu trưởng được chính xác. Về lâu dài, cần có tầm nhìn trong việc quy hoạch cán bộ quản lý giáo dục ở từng địa phương.
Tạo áp lực từ đòi hỏi của thực tiễn nhằm nâng cao năng lực đội ngũ quản lý giáo dục để khi Giám đốc Sở hay Hiệu trưởng gánh trọng trách lựa chọn sử dụng các bộ sách giáo khoa sẽ phải đáp ứng được một số điều kiện nhất định về kiến thức, năng lực, kinh nghiệm, bản lĩnh lẫn đạo đức nghề nghiệp. Làm được điều này cũng sẽ góp phần tạo dựng niềm tin và sự đồng thuận cao trong xã hội.
Bùi Minh Tuấn
.