Ngày 12/7, Tòa PCA sẽ ra phán quyết vụ Philippines kiện Trung Quốc ở Biển Đông- vụ kiện thu hút sự quan tâm của toàn thế giới.
Theo tờ Straits Times của Singapore, vụ kiện này đặc biệt quan trọng bởi nó không chỉ liên quan trực tiếp đến hai bên tranh chấp là Philippines và Trung Quốc mà còn đến các nước khác như Mỹ, các quốc gia Đông Nam Á và Đông Á.
Phạm vi vụ kiện
Trong vụ kiện này, Philippines muốn Tòa Trọng tài thường trực (PCA) ra phán quyết liên quan đến “đường 9 đoạn” của Trung Quốc bao trùm hầu khắp Biển Đông.
 |
| Hình ảnh vệ tinh Trung Quốc cải tạo phi pháp một bãi đá thành đảo nhân tạo ở Biển Đông. Ảnh CSIS |
Đây là khu vực rộng tới 3,5 triệu km2 và có vai trò cực kỳ quan trọng đến kinh tế và an ninh trong khu vực cũng như toàn cầu. Khu vực này bao gồm 250 đảo, bãi đá, bãi cạn, rặng san hô… chủ yếu không có người sinh sống. Các thực thể này chìm một phần hoặc hoàn toàn dưới nước.
Biển Đông cũng là nơi trung chuyển hàng hóa với trị giá lên đến 5.000 tỷ USD và là nơi kết nối những nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh chóng tại châu Á với Mỹ, châu Âu, Trung Đông và châu Phi. Ngoài ra, đây cũng là nơi có lượng dự trữ dầu lên đến 11 tỷ thùng và khoảng 500.000 tấn khí đốt.
Trung Quốc đã cải tạo phi pháp một số bãi đá ở Biển Đông thành các đảo nhân tạo và xây dựng trên đó các công trình như đường băng, bến cảng nhằm mở rộng tầm hoạt động của quân đội nước này và tạo sự đã rồi.
Mỹ đã nhiều lần bày tỏ quan ngại rằng, nếu không bị ngăn chặn, Trung Quốc có thể ngang nhiên chiếm quyền kiểm soát tuyến đường hàng hải quan trọng nhất thế giới qua Biển Đông.
Nhiều chuyên gia quân sự nhận định, Bắc Kinh sẽ điều tên lửa và máy bay chiến đấu tới các đảo nhân tạo nói trên để chuẩn bị thành lập cái gọi là Vùng nhận diện phòng không ở Biển Đông và cản trở quyền đi lại tự do của các nước qua không phận và hải phận quốc tế.
Vụ Philippines kiện Trung Quốc ở Biển Đông còn được cho là “phép thử quan trọng” đối với Mỹ và Trung Quốc để xem hai nước có thể cùng phát triển và hợp tác duy trì hòa bình tại khu vực đang tăng trưởng nhanh nhất thế giới.
Đối với Mỹ, vụ kiện là điều kiện để Mỹ thể hiện cam kết của mình đối với các đồng minh cũng như các đối tác của châu Á để những nước này có thể trông đợi vào vai trò duy trì sự ổn định của Mỹ trong khu vực. Trong khi đó, vụ kiện này sẽ cho thấy, Trung Quốc muốn tuân thủ luật pháp quốc tế đến đâu.
Tâm điểm “đường 9 đoạn” của Trung Quốc
Trên thực tế, vụ Philippines kiện Trung Quốc ở Biển Đông chủ yếu đề cập đến yêu sách “đường 9 đoạn” của Trung Quốc khi nước này cho rằng mình có chủ quyền đối với toàn bộ khu vực bên trong “đường 9 đoạn” và yêu cầu các nước phải tôn trọng chủ quyền phi lý đó để “duy trì hòa bình” trong khu vực. “Đường 9 đoạn” này được Trung Quốc vẽ ra lần đầu năm 1947 với tổng cộng 11 đoạn.
“Đường 9 đoạn” của Trung Quốc bao trùm tới 2 triệu km2 diện tích Biển Đông kéo dài tới 1.611km từ đảo Hải Nam xuống phía Nam sát với Indonesia và vòng lại đại lục Trung Quốc tạo thành cái gọi là “đường lưỡi bò”.
Phía Philippines cho rằng, “đường 9 đoạn” chồng lấn tới 531.00km2 vùng biển mà Philippines coi là Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của mình. Không chỉ vậy, “đường 9 đoạn” của Trung Quốc còn chồng lấn lên cả lãnh thổ của Việt Nam, Malaysia và Brunei.
EEZ là khái niệm được Liên Hợp Quốc công nhận, trong đó một quốc gia ven biển sẽ có đặc quyền thăm dò và khai thác các nguồn lợi trong khu vực cách bờ của quốc gia đó 200 hải lý.
Lý lẽ của Philippines và Trung Quốc
Dù ra yêu sách “đường 9 đoạn” và ngang nhiên buộc các quốc gia khác phải tôn trọng, Trung Quốc đã không thể đưa ra được những chứng cá pháp lý, cũng như những cứ liệu về địa lý và lịch sử thuyết phục để chứng minh tính hợp lý và hợp pháp của “đường 9 đoạn”.
Thay vì thế, Trung Quốc tự “chế ra” cái gọi là “sự thật lịch sử” và “bản đồ cổ”–[những thứ chỉ Trung Quốc mới có thể chấp nhận-ND] để “bảo vệ quan điểm của mình”.
Theo đó, Trung Quốc viện dẫn “những ghi chép lịch sử” [ngụy tạo] về các chuyến đi, các lần vẽ bản đồ cũng như việc có người dân Trung Quốc sinh sống tại các đảo trên Biển Đông từ thời Tống (từ năm 960-1279) cho đến nay.
Trung Quốc còn viện dẫn các Hội nghị Cairo năm 1943 và Postdam năm 1945 cùng Hiệp ước hòa bình San Francisco 1951 được tổ chức dưới sự bảo trợ của Mỹ, Anh và Nga để đòi lại cái gọi là “lãnh thổ mà Nhật Bản chiếm của Trung Quốc” trong đó có cả quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa [dù trên thực tế, 2 quần đảo này thuộc chủ quyền Việt Nam].
Đáp lại, Philippines khẳng định, “đường 9 đoạn” là vi phạm các quy định của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (INCLOS).
UNLOS được cả Philippines và Trung Quốc phê chuẩn vào các năm 1986 và 1996, trong đó nêu rõ trường hợp các quốc gia có thể thực thi chủ quyền, quyền chủ quyền cũng như thực hiệc việc thăm do và khai thác.
Theo đó, UNCLOS cho phép một quốc gia ven biển được phép thực thi chủ quyền và quyền chủ quyền của mình trong khu vực 12 hải lý tính từ đất liền và thực hiện quyền thăm dò và khai thác kinh tế trong khu vực 200 hải lý tính từ đất liên (đây chính là EEZ). Tuy nhiên, UNCLOS cũng nêu rõ, những thực thể chìm dưới nước khi thủy triều lên không được tính làm căn cứ để tuyên bố chủ quyền.
Ngoài ra, UNCLOS cũng không được phép sử dụng làm căn cứ để xác định ai có chủ quyền đối với một thực thể nào đó trên biển. Nói cách khác, UNCLOS không phải là căn cứ để xác định chủ quyền.
Chính vì thế, Philippines đã thận trọng tránh kiện Trung Quốc liên quan đến vấn đề chủ quyền [dù phi pháp] của Trung Quốc đối với các đảo nhân tạo mà nước này cải tạo trái phép.
Thay vì thế, văn bản dày 4.000 trang với tổng cộng 10 chương mà Philippines đệ trình lên PCA hồi năm 2014 đã mô tả rất kỹ lưỡng về tính chất địa chất, địa lý và đặc tính cụ thể của từng thực thể ở Biển Đông và từ đó đề nghị PCA ra phán quyết yêu cầu Trung Quốc làm rõ yêu sách “đường 9 đoạn” của mình [điều mà Trung Quốc hết sức tránh vì không có được chứng cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử rõ ràng].
Trong văn bản đó, Philippines nêu rõ, theo UNCLOS, “đường 9 đoạn” [nếu có và được công nhận] phải được tính từ đại lục Trung Quốc ra biển chứ không phải từ cái gọi là “chủ quyền lịch sử hay bản đồ cổ” [do Trung Quốc tự chế].
Philippines cũng khẳng định, không có đảo hay bất cứ thực thể nào ở Biển Đông đủ lớn để Trung Quốc có thể làm căn cứ áp đặt “đường 9 đoạn nuốt trọn” gần như toàn bộ Biển Đông.
Theo đó, hầu hết 250 đảo và thực thể trên Biển Đông là những đảo đá không có người sinh sống và thậm chí không nổi trên mặt nước kể cả khi thủy triều xuống thấp. Chính vì thế, rõ ràng “đường 9 đoạn” không có căn cứ nào để tồn tại.
Tại Trường Sa, nơi Trung Quốc đang chiếm đóng trái phép, 7 bãi đá là Subi, Gaven, Chữ Thập, Châu Viên, Vành Khăn, Tư Nghĩa và Gạc Ma đều là những đảo chìm hoặc chỉ nổi một phần rất nhỏ khi triều lên.
Theo Philippines, ngay cả khi được công nhận chủ quyền [Trung Quốc không hề có chủ quyền đối với các bãi đá này] thì theo UNLCOS, Trung Quốc cũng chỉ có thể thiết lập chủ quyền tối đa là 12 hải lý nên “đường 9 đoạn” của Trung Quốc không thể rộng tới 2 triệu km2 như nước này vơ vào.
Dù Trung Quốc đã rầm rộ cải tạo các bãi đá trên thành các đảo hòng thiết lập EEZ rộng 200 hải lý theo quy định của UNCLOS, tuy nhiên, Philippines khẳng định, UNCLOS không phải là căn cứ để xác lập lãnh hải trên biển đối với các đảo nhân tạo.
Cũng theo Philippines, ngay cả bãi cạn Scarborough- bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép năm 2012 cũng chỉ có thể tạo ra “chủ quyền 12 hải lý” quanh đó. Dù bãi cạn này vẫn nổi trên mặt nước khi triều lên, nhưng Trung Quốc không thể lấy đó làm căn cứ để mở rộng ra 200 hải lý nhằm bao biện cho diện tích “lớn bất thường” của “đường 9 đoạn”.