Hiện có trên 300.000 doanh nghiệp đang hoạt động, cơ quan BHXH chỉ quản lý được gần 150.000 doanh nghiệp đăng ký tham gia BHXH.
Theo thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, hiện nay của cả nước, số đối tượng có quan hệ lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc là 16 triệu người nhưng mới có gần 11 triệu lao động tham gia BHXH bắt buộc, còn khoảng 5 triệu lao động chưa được tham gia BHXH, BHYT.
Báo cáo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng cho thấy, hiện có trên 300.000 doanh nghiệp đang hoạt động, cơ quan BHXH chỉ quản lý được gần 150.000 doanh nghiệp đăng ký tham gia BHXH, như vậy, có đến 50% số DN trốn đóng BHXH.
 |
| Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân, Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh chủ trì hội thảo |
Tại Hội thảo khoa học “Vấn đề thu, nợ BHXH, BHYT-thực tiễn Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế” do Chính phủ, MTTQ Việt Nam phối hợp tổ chức ngày 15/10, ông Đỗ Văn Sinh, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, theo quy định của Luật BHXH, BHYT thì người sử dụng lao động phải nộp hồ sơ đăng ký tham gia BHXH cho người lao động trong vòng 30 ngày kể từ ngày giao kết hợp đồng lao động. Tuy nhiên, theo báo cáo của BHXH các tỉnh, thành phố, tình trạng đăng ký muộn, đề nghị truy thu BHXH, BHYT đối với thời gian chưa tham gia vẫn diễn ra phổ biến. Năm 2013, BHXH các tỉnh, thành phố qua kiểm tra đã phát hiện số lao động chưa tham gia BHXH, BHYT bắt buộc là 54.372 lao động, số lao động truy đóng không đúng quy định là 1.714 lao động.
Tình trạng nợ BHXH, BHYT diễn ra khá phổ biến và có chiều hướng ra tăng qua các năm về số đơn vị, số tiền nợ BHXH, BHYT. Năm 1997, nợ chậm đóng BHXH là 307 tỷ đồng, bằng 8% tổng số phải thu trong năm. Năm 2007, nợ chậm đóng BHXH là 1.734 tỷ đồng, bằng 6,8% tổng số phải thu trong năm.
Theo báo cáo của BHXH tỉnh, thành phố, tính đến hết tháng 8/2014, có 47.315 đơn vị với gần 674.000 lao động tham gia BHXH còn nợ tiền BHXH, BHYT với số tiền nợ là 11.562 tỷ đồng, bằng 6,49% kế hoạch giao thu. Đáng chú ý là số đơn vị nợ BHXH lớn, chiếm tỷ lệ cao trong tổng số đơn vị tham gia BHXH (47.315 đơn vị nợ, tương đương 18% số đơn vị tham gia BHXH, BHYT; với số lao động là 637.977, chiếm khoảng 6,7% số lao động tham gia BHXH, BHYT).
Trong số các đơn vị nợ BHXH, BHYT, có đến trên 8.000 đơn vị đã ngừng hoạt động, trong đó, gần 7000 đơn vị không còn giao dịch với cơ quan BHXH với số lao động lên đến hơn 30.000.
Chế tài xử phạt chưa đủ mạnh
“Tình trạng nợ BHXH, BHYT đã gây khó khăn rất lớn cho cơ quan BHXH nhiều năm nay. Chủ sử dụng lao động gần như đã bỏ rơi người lao động với số tiền nợ BHXH, không thực hiện nghĩa vụ, trách nhiệm đối với người lao động, không hợp tác với cơ quan BHXH để giải quyết chế độ đối với người lao động. Mặt khác, cơ quan BHXH phải thu hồi số tiền nợ BHXH, nay gần như không còn chủ nợ, để làm căn cứ giải quyết quyền lợi cho người lao động theo đúng quy định của pháp luật”- ông Đỗ Văn Sinh nói.
Ông Đỗ Văn Sinh cho rằng, để xảy ra tình trạng trên là cơ chế, chính sách còn nhiều bất cập. Đó là quy định mức lãi suất chậm đóng BHXH thấp hơn mức lãi suất vay Ngân hàng, vô tình khuyến khích doanh nghiệp cố tình nợ BHXH để chiếm dụng quỹ BHXH. Cùng với đó, cơ quan BHXH không được quyền xử phạt nên hiệu quả công tác kiểm tra không cao.
Ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cũng cho rằng, nguyên nhân của tình trạng nợ, chậm BHXH, BHYT thì rất nhiều như công tác thanh tra, xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT còn chưa thường xuyên, kiên quyết; chế tài xử phạt chưa đủ mạnh. Lãi xuất chậm đóng thấp, mức xử phạt hành chính thiếu tính răn đe.
“Một số đơn vị sử dụng lao động, doanh nghiệp chưa có ý thức tuân thủ pháp luật về BHXH, BHYT, cố tình trốn đóng, chây ỳ, chiếm dụng tiền đóng BHXH của người lao động. Người lao động cũng chưa hiểu đúng lợi ích khi tham gia BHXH, BHYT và không ngoại trừ nguyên nhân công đoàn cơ sở chưa tuyên truyền và thực hiện tốt chức năng đại diện, bảo vệ người lao động tại đơn vị” – ông Chính nói.
Ông Sinh cũng cho rằng nhận thức về trách nhiệm và quyền lợi tham gia BHXH, BHYT bắt buộc của người sử dụng lao động còn hạn chế, nhất là khu vực ngoài Nhà nước, do vậy việc đóng chậm, đóng thiếu hoặc trốn đóng thường xuyên xảy ra. “Cũng có những trường hợp người sử dụng lao động họ hiểu rất rõ trách nhiệm và quyền lợi tham gia BHXH, BHYT nhưng cố tình không đóng BHXH, BHYT, hoặc chỉ đóng BHXH, BHYT cho một số người trong bộ khung quản lý của đơn vị để giảm chi phí, thu lợi nhuận nhiều hơn hoặc lạm dụng tỷ lệ lãi suất phạt chậm nộp thấp hơn lãi suất ngân hàng, thủ tục vay ngân hàng phức tạp nên cố tình nợ BHXH, BHYT. Nếu không có biện pháp buộc chủ sử dụng lao động tuân thủ pháp luật về BHXH thì mục tiêu đến năm 2020 sẽ khó đạt được trên 50% lực lượng lao động tham gia BHXH”- ông Sinh nhận định.
Sẽ khởi kiện ra tòa DN chây ỳ, chiếm dụng tiền đóng BHXH, BHYT
Để khắc phục tình trạng này, ông Đỗ Văn Sinh, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam đề xuất, hàng tháng, cơ quan BHXH gửi thông báo kết quả đóng đến chủ sử dụng lao động về số tiền đã đóng, số tiền nợ... để thực hiện đôn đốc việc đóng, nộp BHXH, BHYT. Trường hợp đơn vị không đóng cử cán bộ chuyên quản đến đơn vị hoặc mời đơn vị lên làm việc, lập Biên bản xác nhận nợ và yêu cầu đơn vị cam kết lộ trình trả số tiền nợ BHXH, BHYT.
“Nếu đơn vị tiếp tục nợ thì cơ quan BHXH thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng. Trường hợp đơn vị nợ có dấu hiệu chây ỳ, cố tình chiếm dụng tiền đóng BHXH, BHYT, thành lập tổ công tác liên ngành tiến hành thanh tra, kiểm tra và yêu cầu thanh toán dứt điểm số tiền nợ hoặc xử lý vi phạm hành chính, sau đó tiến hành lập hồ sơ khởi kiện ra tòa”- ông Sinh đề nghị.
Theo ông Sinh, đối với các đơn vị bị rút giấy phép kinh doanh hoặc đang làm thủ tục giải thể, phá sản hoặc bị phong tỏa, phát mãi tài sản thực hiện việc báo cáo cấp ủy, UBND các cấp và gửi các cơ quan cấp giấy phép đăng ký kinh doanh, cơ quan thuế, Toà án, Ngân hàng... đề nghị phong toả tài khoản, tài sản, phối hợp trong việc thu hồi nợ BHXH, BHYT theo quy định của pháp luật và gửi hồ sơ khởi kiện đơn vị nợ....
Đơn vị mất tích không còn giao dịch, quan hệ với cơ quan BHXH tiếp tục theo dõi và phối hợp với các cơ quan chức năng có liên quan để thu hồi nợ BHXH, BHYT. Đồng thời, báo cáo với cấp uỷ, UBND các cấp, các ngành công an, tòa án... để xác minh tồn tại của đơn vị nợ...
Ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đề nghị, cùng với các giải pháp khác, cần bổ sung vào dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) một số quy định như: giao chức năng thanh tra việc đóng BHXH cho cơ quan BHXH; quy định người lao động có thể trình Hợp đồng lao động để báo cho cơ quan BHXH việc mình thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; bổ sung vào Bộ luật Hình sự (sửa đổi) tội trốn đóng BHXH, BHYT và tội chiếm dụng tiền đóng BHXH, BHYT...
“Các cấp Công đoàn, đặc biệt là công đoàn cơ sở và công đoàn cấp trên cơ sở ở những nơi chưa có công đoàn phối hợp chặt chẽ với cơ quan BHXH địa phương làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền phổ biến pháp luật BHXH nhằm giúp cho người sử dụng lao động và NLĐ hiểu rõ về quyền và trách nhiệm trong việc thực hiện pháp luật BHXH, BHYT, chính là đảm bảo quan hệ lao động hài hòa, ổn định tại doanh nghiệp và góp phần đảm bảo an sinh xã hội”- ông Chính nói.
Ông Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam nhận định: Trong thời gian qua, cùng với tăng cường và hoàn thiện chính sách phát triển kinh tế, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn quan tâm đến chính sách an sinh xã hội, đặc biệt chú ý lãnh đạo, chỉ đạo phát triển công tác bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Đặc biệt, lần đầu tiên, Hiến pháp năm 2013 đã quy định quyền được bảo đảm an sinh xã hội của công dân.
Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, thời gian qua chính sách BHXH, BHYT đã từng bước được hoàn thiện về cơ sở pháp lý, về tổ chức thực hiện, tạo ra kết quả rất đáng ghi nhận, đó là: loại hình BHXH, BHYT được đa dạng hóa, lợi ích các bên tham gia được đảm bảo, Quỹ BHXH được quản lý, sử dụng và đầu tư an toàn, quỹ BHYT được cân đối và có kết dư, số người tham gia BHXH, BHYT mở rộng.
Chủ tịch Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh: Hiện còn một lực lượng lao động rất lớn, khoảng 34 triệu người chưa tham gia bảo hiểm xã hội, khoảng 27 triệu người dân (30% dân số) chưa tham gia bảo hiểm y tế. Đây là một vấn đề lớn chúng ta cần phải đặc biệt quan tâm trong thời gian tới. Tình trạng trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế diễn ra ngày càng nhiều, với số lượng lớn, đã gây bức xúc và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động và nhân dân..
“Để khắc phục các hạn chế, yếu kém trong xây dựng và triển khai chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bên cạnh nỗ lực của các cơ quan Nhà nước, đòi hỏi phải có sự vào cuộc của tất cả các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, tổ chức xã hội và toàn thể nhân dân”- Chủ tịch Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh.