Bệnh lao, còn gọi là TB đã tấn công 10 triệu người trên toàn thế giới vào năm 2017 và đã giết chết 1,6 triệu người trong số này. Đây là một con số lớn hơn cả số người chết do nhiễm HIV, sốt rét, sởi và Ebola cộng lại. Lao hiện vẫn đang là kẻ giết người truyền nhiễm hàng đầu trên toàn cầu. Cho đến thời điểm hiện tại, gần 1,8 tỷ người đang mang vi khuẩn gây ra bệnh lao.
 |
| Tầm soát lao là phương án quan trọng giúp sớm tìm ra bệnh nhân lao cũng như lao kháng thuốc. Ảnh: Tống Nam |
Thế giới đang rất cần những phương pháp mới để ngăn ngừa bệnh lao, không chỉ là điều trị. Các loại thuốc để ngăn chặn sự lây nhiễm vẫn còn đó, nhưng chế độ điều trị kéo dài hàng tháng rất khó khăn và mọi người thường không hoàn thành các liệu trình điều trị theo quy định. Điều đó có thể sẽ sớm thay đổi.
Một liệu trình điều trị với thuốc mới kéo dài chỉ trong một tháng, cũng hiệu quả như chế độ điều trị lâu dài như trước đây trong việc ngăn ngừa bệnh lao, các nhà khoa học cho biết. Kết quả này đã khiến các chuyên gia hy vọng về tiến trình mới chống lại một căn bệnh vốn là kẻ thù
Trong số các bệnh dịch càn quét các nước đang phát triển, bệnh lao luôn chiếm sự ưu tiên cấp bách, đặc biệt là HIV. Bệnh lao là bệnh gây tử vong hàng thứ 2 trong số các bệnh truyền nhiễm và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở người nhiễm HIV.
Vừa qua, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ đã phê duyệt một loại thuốc mới để điều trị chủng lao nguy hiểm nhất, đây là sự chấp thuận đầu tiên cho một loại thuốc trị lao sau hơn 40 năm qua. Các xét nghiệm chẩn đoán nhiễm trùng không nhạy cảm và chủ yếu dựa vào đờm, mà nhiều người bệnh đấu tranh để sản xuất.
Thời gian qua, nền y tế vẫn đang nỗ lực để ngăn ngừa bệnh lao, Tiến sĩ Richard Chaisson, giáo sư y khoa tại Đại học Johns Hopkins ở Baltimore cho biết, việc phòng ngừa thực sự vẫn bị xem nhẹ, bỏ qua một mức độ rất lớn. Một thách thức là xác định những người nên nhận thuốc phòng ngừa. Vậy ai là người cần thuốc dự phòng này? Thuốc dự phòng rõ ràng là sự lựa chọn cho các nhóm dễ bị tổn thương nhất như: Người nhiễm HIV; những người có hệ thống miễn dịch bị tổn hại vì họ dùng thuốc sinh học cho bệnh Crohn, viêm khớp hoặc các bệnh khác; và trẻ nhỏ và những người khác ở chung nhà với người bị nhiễm bệnh. Để bảo vệ cho các nhóm này các phương án dự phòng nên kéo dài ít nhất năm năm, các nghiên cứu cho thấy.
Nhưng cứ 3 người trên thế giới thì có 1 người nhiễm vi khuẩn lao và cứ 1 trong 10 người sẽ tiếp tục phát bệnh. Ai trong số họ nên được điều trị? Vấn đề lớn nhất là xác định 10% đó, TS. Eliud Wandwalo, điều phối viên cao cấp về bệnh lao tại Quỹ toàn cầu cho biết: Chúng tôi không có bất kỳ chỉ số nào để cho bạn thấy những người bị nhiễm bệnh này có thể tiến triển và bị bệnh.
Trong nhiều thập kỷ, phương pháp điều trị phổ biến nhất là sử dụng một loại kháng sinh có tên isoniazid, loại thuốc này giết chết vi khuẩn gây bệnh lao khi chúng đang nhân lên. Thuốc phải được sử dụng hàng ngày trong 9 tháng, với hy vọng bắt được vi khuẩn khi chúng nhân lên, isoniazid có thể gây tê, buồn nôn và sốt. Isoniazid cũng có thể gây độc cho gan, vì vậy những người dùng thuốc này được khuyên không nên uống rượu trong suốt 9 tháng. Tuy nhiên, các khảo sát đều cho thấy tỷ lệ hoàn thành liệu trình điều trị rất kém, bệnh nhân có xu hướng bỏ thuốc, quên thuốc trong quá trình uống.
Các bác sĩ đôi khi từ chối kê đơn thuốc kháng sinh này vì lo lắng những người khỏe mạnh không chấp nhận được với các tác dụng phụ, hoặc góp phần làm gia tăng khả năng gây ra vi khuẩn kháng thuốc nếu bệnh nhân không hoàn thành liệu trình đầy đủ.
Đã đến lúc chấm dứt bệnh lao trong một tương lai gần
Trong thập kỷ qua, các nhà khoa học đã đưa ra hai phương pháp điều trị ngắn hơn: Một loại thuốc gọi là rifampin uống mỗi ngày trong bốn tháng; hoặc kết hợp isoniazid và rifapentine, được thực hiện một lần mỗi tuần trong ba tháng. Tuy nhiên, đối với một số người, việc nhớ uống thuốc với tất cả 11 viên thuốc cùng nhau - mỗi tuần một lần có thể khó khăn hơn so với việc uống chúng mỗi ngày.
Một sự thay thế đã xuất hiện vào tháng 3, khi Tiến sĩ Richard Chaisson, Giáo sư y khoa tại Đại học Johns Hopkins ở Baltimore và các đồng nghiệp của ông công bố một nghiên cứu trên Tạp chí Y học New England cho thấy, chế độ điều trị bằng isoniazid và rifapentine, được thực hiện hàng ngày trong một tháng, có hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh lao, an toàn hơn và có nhiều khả năng được hoàn thành tốt hơn phương án điều trị theo cách truyền thống 9 tháng của isoniazid.
Tổ chức Y tế Thế giới đã họp để xem xét chế độ mới này vào tháng 7 và dự kiến sẽ chứng thực vào cuối năm nay. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ được thực hiện ở những người nhiễm HIV và có khả năng WHO sẽ chỉ phê duyệt chế độ này cho những bệnh nhân này.
Tiến sĩ Richard Chaisson nghĩ rằng, thuốc phòng ngừa nên được trao cho một dân số lớn hơn nhiều. Nếu chúng ta có một can thiệp về HIV làm giảm tỷ lệ tử vong xuống 37%, WHO sẽ có một cuộc họp khẩn cấp và nó sẽ được khuyến nghị để sử dụng trên toàn thế giới.
Tuy nhiên, chúng ta đều hiểu rằng, việc nghiên cứu đi đến thành phẩm, thử nghiệm và sử dụng rộng rãi là một quá trình phức tạp và dài hơi. Quá trình này thường mất rất nhiều thời gian thử nghiệm và thay đổi. Chi phí cũng là một trở ngại khác. Các liệu trình điều trị một và ba tháng đều dựa vào rifapentine, được thực hiện bởi công ty dược phẩm Sanofi.
Năm 2013, sau một chiến dịch vận động kéo dài một năm để giảm chi phí, Sanofi đã giảm giá rifapentine trong liệu trình điều trị ba tháng từ 71 USD (57,50 £) xuống còn 32 USD. Liệu trình điều trị mới kéo dài một tháng đòi hỏi nhiều rifapentine hơn so với chế độ ba tháng nên giá thành đắt hơn. Những người ủng hộ và các tổ chức y tế toàn cầu đang đàm phán mạnh mẽ với Sanofi để giảm chi phí xuống chỉ còn 15 USD cho toàn bộ quá trình điều trị kéo dài một tháng. Nếu không có mức giá thấp hơn, các nhà tài trợ như Kế hoạch khẩn cấp cứu trợ viện trợ của chính phủ liên bang Hoa Kỳ (PEPFAR) dường như không thể hỗ trợ liệu trình điều trị mới.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết họ lạc quan hơn về chiến dịch phòng chống lao hơn bao giờ hết. Một năm trước, các tổ chức tài trợ định hướng cho các quốc gia một lựa chọn sai lầm giữa việc ưu tiên điều trị bằng thuốc kháng virus cho HIV và điều trị dự phòng cho bệnh lao, theo TS. Chaisson. Nhưng PEPFAR đã bắt đầu ưu tiên phòng chống lao. Chính phủ của nhiều quốc gia sẽ phải tuân theo để quay trở lại phòng chống bệnh lao.
Có thể nói, Việt Nam là một quốc gia đi đầu đưa việc phòng chống bệnh lao trở thành chiến lược ưu tiên, đăc biệt là dự phòng lao tiềm ẩn cho các bệnh nhân HIV, ngay khi bệnh nhân được kết nối điều trị HIV đều được ngay lập tức tham gia vào quá trình dự phòng này với lộ trình điều trị kéo dài liên tiếp 9 tháng. Các kết quả điều trị cho thấy khả quan trong việc dự phòng lao, cũng như phát hiện sớm lao kháng thuốc.
TS. Richard Chaisson cho rằng, nếu liệu pháp phòng ngừa như vậy đã được triển khai trên toàn thế giới, vài triệu ca tử vong có thể được ngăn chặn. Và chúng ta hoàn toàn có thể đặt niềm tin rằng đã đến lúc chấm dứt bệnh lao trong một tương lai gần.
Tống Nam
.