12 năm với giấc mơ mổ ghép chi đỉnh cao
Năm 2008, sau khi tận mắt chứng kiến ca mổ ghép hai tay của các bác sĩ người Đức, quay trở về nước, tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, GS.TSKH.TTND Nguyễn Thế Hoàng ấp ủ dự định, đúng hơn là ước mơ Việt Nam sẽ có được 1 ca mổ ghép chi đỉnh cao như nước bạn. Tuy nhiên vì nhiều lý do khách quan mà ý tưởng đó chưa thể thực hiện ngay.
Mãi đến năm 2016, bệnh viện nhận được đề tài ghép tạng do Thủ tướng ký. Trong đó có nhiều kỹ thuật ghép khác nhau như: Ghép tạng, ghép phổi, ghép tim, ghép khối tim phổi, ghép gan, ghép thận, ghép chi thể và ghép tế bào gốc… Lúc đó, GS Hoàng và các cộng sự như vỡ òa vì ước mơ bấy lâu nay có cơ hội được thực hiện.
Tháng 10/2016, giáo sư Hoàng có dịp vào TP.HCM dự hội nghị về ghép tạng. Thời điểm đó, cả nước có tới 16,17 bệnh viện có thể ghép được tạng, phần lớn là ghép thận, cả miền Nam và Bắc. Nhưng Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 bấy giờ lại “chưa có gì”, nếu như không muốn nói là “trắng về ghép tạng".
"Được thực hiện đề án về ghép tạng, chúng tôi vỡ òa hạnh phúc bởi những mong ước, niềm ấp ủ bao năm qua giờ đây có thể thành hiện thực”, GS Hoàng kể lại.
Khởi đầu là ca ghép thận (năm 2016), rồi liên tiếp là những ca ghép gan, phổi… Nhưng với ghép chi thể thì chưa thể thực hiện.
 |
| GS.TSKH.TTND Nguyễn Thế Hoàng - Phó Giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 - người đặt nền móng đầu tiên cho ghép chi thể từ người cho còn sống ở Việt Nam. |
Không để thời gian trôi đi lãng phí, GS Hoàng bắt tay vào nghiên cứu, tìm tòi, với suy nghĩ phải thực hiện bằng được ca ghép chi thể để giúp những bệnh nhân không may mắn. Đó là quãng thời gian ông vùi đầu trong những nghiên cứu, chuẩn bị sẵn mọi tư liệu, tài liệu, chuẩn bị từng bước cho ca phẫu thuật lịch sử.
Không giống như ghép gan hay thận, ghép chi thể liều lượng thuốc phải sử dụng nhiều hơn, mạnh hơn, nên phải cân nhắc cẩn thận từng liều lượng, thời điểm sao cho phù hợp.
Nhóm nghiên cứu của GS Hoàng tính tới từng trường hợp, ngay cả việc người bệnh có chịu đựng được không nếu dùng thuốc chống thải ghép mạnh như vậy? Hệ miễn dịch của họ sẽ thế nào nếu bị “sập tạm thời”? Khó khăn thách thức là gì? Sau ghép sẽ thế nào?...Các buổi trao đổi gặp gỡ giữa các chuyên gia trong và ngoài nước về ghép chi thể diễn ra liên tục mỗi quý.
8 giờ, 27 Tết, 20 y bác sĩ và ca mổ “kỳ diệu”
Ngày 21/1 (27 Tết) ca ghép chi thể đầu tiên khu vực Đông Nam Á, cũng là ca ghép chi thể đầu tiên trên thế giới lấy từ người cho sống, diễn ra.
Kip mổ do GS.TSKH.TTND Nguyễn Thế Hoàng cùng 20 y bác sĩ thực hiện. Sau khoảng 8 giờ đồng hồ, bàn tay mới được ghép thành công, sự sống bắt đầu tiếp tục trên 1 cơ thể mới.
Người được ghép là anh Phạm Văn Vương, 31 tuổi, trú tại Thanh Trì, Hà Nội. Cách đây 4 năm, trong quá trình lao động, anh bị tai nạn do máy đột dập khiến toàn bộ 1/3 dưới cẳng tay và bàn tay trái gây dập nát, biến dạng hoàn toàn buộc phải cắt bỏ. Bị cụt một tay khi vẫn còn trẻ tuổi khiến anh luôn ám ảnh. Cuộc sống của anh Vương kể từ đó gặp nhiều khó khăn.
Cách đó khoảng ba tuần, ngày 3/1, bệnh viện tiếp nhận ca bệnh nặng và phức tạp do băng chuyền của máy tải gạch cuốn và đè ép trực tiếp lên tay trái từ vùng 1/3 dưới cẳng tay cho đến sát nách. Dù được bác sĩ cứu chữa, nhưng vết thương quá nặng, hoại tử, buộc phải cắt bỏ.
Các bác sĩ nhận thấy phần còn lại của chi thể bị cắt cụt (đoạn từ 1/3 dưới cẳng tay đến bàn tay) còn tương đối bình thường và có thể sử dụng để ghép cho những bệnh nhân bị cụt ở vị trí tương ứng.
Bệnh nhân và gia đình đồng ý và tự nguyện hiến một phần chi thể của mình cho anh Vương như một nghĩa cử nhân văn và cao đẹp.
 |
| GS. Hoàng kiểm tra lại vết mổ cho bệnh nhân Vương. |
Đến nay hơn 1 tháng sau ghép, anh Vương hoàn toàn khỏe mạnh, tất cả các chức năng, chỉ số sự sống của cơ thể bình thường, ăn uống ngon miệng, thoải mái về tinh thần, có thể sử dụng bàn tay để cầm nắm một số các đồ vật thô.
Thất bại, bác sĩ và bệnh nhân đều không có Tết
GS Hoàng còn nhớ ngày thứ 6 “lịch sử” đó, khi nhận thấy ca ghép chi thể có thể thực hiện, ông cùng các đồng nghiệp nhanh chóng báo cáo với bệnh viện và các cơ quan có liên quan xin ý kiến chỉ đạo. Với cương vị là người trực tiếp thực hiện ca mổ này, GS Hoàng khẳng định có cơ hội để ghép chi thể ngay cho bệnh nhân.
Rất nhanh chóng, ông và đồng nghiệp làm rất nhiều bước chuẩn bị: Phía người cho có đồng ý không, người nhận có chấp nhận không. Vì đó là thời điểm giáp Tết (27 Tết), nếu như các bệnh nhân đồng ý thì cả những ngày Tết đều ở trong viện. Nhưng điều đó không quan trọng bằng việc hòa hợp miễn dịch có phù hợp hay không, rồi cơ sở vật chất, nhân lực…
 |
| Sau mổ hơn 1 tháng, anh Vương có thể cử động nhẹ nhàng. |
Theo GS Hoàng, với những chi thể bị đứt rời, việc nối lại không có gì khó khăn. Nhưng với những trường hợp nối chi thể từ người cho còn sống, tâm lý của phẫu thuật viên rất nặng nề. Mặc dù tham gia tới hàng nghìn ca mổ, nhưng đứng trước ca mổ lịch sử, ai cũng thấy căng thẳng, rất nhiều áp lực.
Lúc đó, tất cả ekip đều xác định, nếu như có chuyện gì bất lợi xảy ra thì coi như năm nay không có Tết. Bất cứ lúc nào, bất cứ khi nào gặp vấn đề, những y bác sĩ, dù có ở đâu vẫn phải quay về bệnh viện để giải quyết nguy cơ, biến chứng xảy ra với bệnh nhân.
"Ekip cố gắng động viên nhau, tin là ca mổ sẽ thành công", GS Hoàng nói.
Cơ hội mới cho những cơ thể không lành lặn
Hiện nay, dù chiến tranh qua rất lâu, nhưng những hậu quả mà nó để lại rất lớn. Trong xã hội vẫn còn những người đồng chí, đồng đội không lành lặn do chiến tranh. Có những người bị tai nạn trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, bệnh nhân bị di tật bẩm sinh đang ngày đêm phải chịu những khó khăn khi thiếu đi một phần cơ thể.
Theo GS Hoàng, qua trường hợp của bệnh nhân V., rất nhiều bệnh nhân sẽ được hưởng lợi, đặc biệt chắc chắn nguồn cho sẽ lớn hơn rất nhiều, bệnh nhân đang chờ ghép cũng có cơ hội hơn rất nhiều.
“Khi thông tin ca ghép này được công bố, có rất nhiều bệnh nhân gọi điện tới Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 thể hiện nguyện vọng, mong rằng sẽ có cơ hội nhận chi ghép từ một người nào đó", GS Hoàng nói.
 |
| Anh được GS Hoàng trực tiếp hướng dẫn phục hồi các chức năng sau khi ghép tay. |
Ca phẫu thuật chưa từng có trong y văn
Tính đến nay, số lượng chi thể ghép được thông báo trên các tạp chí y văn chính thống, có uy tín thì chỉ có 89 ca trên toàn thế giới từ trước tới nay.
Ca ghép đầu tiên được thực hiện năm 1964 tại Ecuador nhưng chỉ sau 2 tuần, chi ghép bị hoại tử. Vắng bóng vài chục năm sau đó, đến năm 1998, nhóm phẫu thuật viên ở Lion của Pháp lần đầu tiên thực hiện ca ghép bàn tay thành công.
Sau đó 22 năm cho tới tận năm 2020 cũng chỉ hạn chế khoảng 89 ca ghép chi thể, tập trung tại một số quốc gia, khu vực có nền y học hiện đại như: Đức, Pháp, Bỉ, Ba Lan, Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ… Đến nay, ghép chi thể cũng chỉ được thực hiện ở một số ít quốc gia.
“Tại Việt Nam, khi thực hiện được ca ghép chi thể đầu tiên từ người cho còn sống, chúng tôi nghĩ cần phải công bố ngay càng sớm càng tốt cho thế giới biết”, GS Hoàng bộc bạch.
Việc lấy chi thể từ người cho, là ý tưởng chưa có một tác giả nào trên thế giới công bố trên y văn quốc tế. Có nghĩa là Việt Nam đã và đang đóng góp cho thế giới những ý tưởng về nguồn cho chi thể mới trong nền y học ghép tạng nói chung, đặc biệt là ghép chi thể. "Thực sự những người nghiên cứu như chúng tôi hết sức tự hào”, GS Hoàng bộc bạch.
 |
| Anh Vương được kiểm tra bàn tay thường xuyên sau phẫu thuật. |
Đây cũng là ca ghép đầu tiên ở Việt Nam cũng như trong y văn thế giới lần đầu tiên ghi nhận. Thông thường những ca ghép tạng đầu tiên của Việt Nam đều có sự hỗ trợ từ các chuyên gia quốc tế. Nhưng trong trường hợp này, hoàn toàn do các bác sĩ của Việt Nam đảm nhận.
"Khi chúng tôi thông báo ca ghép này với các thầy, các đồng nghiệp của chúng tôi ở bên Đức, họ rất trân trọng, hoan nghênh và nói: Như vậy, kỹ thuật phẫu thuật vi phẫu, đặc biệt là chấn thương chỉnh hình, ghép chi thể của Việt Nam đã có bước tiến vượt bậc. Việt Nam làm được điều mà nhiều nước vẫn còn đang mong muốn”. GS Hoàng nói.