Vào một ngày hè tháng 6 năm 1997, khi đón đứa con đầu lòng, nhà toán học, nhà sáng chế Philippe Kahn sống tại Đức đã phát minh ra chiếc điện thoại di động tích hợp camera đầu tiên trên thế giới. Ông đã dùng chính chiếc điện thoại này để chụp hình em bé vừa lọt lòng mẹ trong phòng hộ sinh và gửi qua thư điện tử tới bạn bè thân thiết ngay lập tức để thông báo mình đã chính thức làm bố.
Bức ảnh này sau đó đã được tạp chí danh tiếng Times bình chọn là một trong 100 bức hình có ảnh hưởng tới loài người.
Ý nghĩa ra đời của chiếc điện thoại tích hợp camera ban đầu thật nhân văn và đáng yêu biết bao. Trong những lúc đọc, xem và cảm thấy ngột ngạt về những đoạn clip đánh ghen, bóc “phốt”, miệt thị người thi hành công vụ trên mạng xã hội Facebook..., tôi thường tự đặt câu hỏi rằng nếu chàng kỹ sư tài năng Philippe kia mà biết có không ít người đang sử dụng phát minh đầy nhân văn đó như vậy đấy, liệu ông ta có cảm thấy ân hận hay không?
Có thể cho rằng khởi đầu của vấn nạn sỉ nhục trên mạng xã hội bằng clip thuở ban đầu theo phong trào của các bạn học trò ưa bạo lực đánh đấm túm tóc nhau ngoài phố, trên đường làng. Đa số là nữ sinh, thế mới lạ, có thể do sức hấp dẫn đánh vào sự tò mò nhất định đạt tiêu chí đánh vào sự hiếu kỳ thấp kém, những đoạn phim ngắn bạo lực học đường này có sức lan tỏa ghê gớm.
 |
| Ảnh minh họa |
Khi các cô cậu học trò tân thời biết được sức mạnh của truyền thông xã hội, mỗi anh chị lăm lăm “vũ khí” trên tay là những chiếc điện thoại di động thay vì can ngăn bạo lực đang xảy ra trước mặt đối với chính bạn đồng môn của mình. Nếu nói về hậu quả của sự sỉ nhục trên mạng này, nạn nhân đã có rất nhiều, thật xót xa không ít đứa trẻ không chịu nổi sức ép khi bị làm nhục đã tự giải thoát bằng cách tìm tới cái chết.
Theo khảo sát không chính thức của một tổ chức nước ngoài, số lượng người Việt sử dụng mạng xã hội Facebook lên tới hơn 35 triệu người. Với công cuộc bán hàng online và tung tin nhảm lên đến cao trào như hiện nay thì việc sở hữu vài đến vài chục tài khoản, để tự khen mình, để tự cảm ơn hàng tốt quá và cả để “âm binh” đi chia sẻ (share) những tin tức giật gân trong một khoảnh khắc nào đó chính chủ nghĩ ra. Họ cần một hiệu ứng đám đông kết nối qua sợi dây liên kết “các mẹ ơi, biết gì chưa”, thêm mỗi người theo dõi là thêm một khách hàng tiềm năng. Những đoạn clip bạo lực như đánh ghen chẳng hạn là một thứ chất liệu vô cùng quan trọng để “nuôi” cộng đồng hóng hớt nên không có gì ngạc nhiên khi nó được sản xuất và lan tỏa mạnh mẽ.
Một trong những thay đổi quan trọng trong các phi vụ đánh ghen tân thời ngày nay ngoài định dạng “truyền thống” bạo lực gồm có cắt tóc, tát, cào mặt, xát ớt... thì bắt buộc phải có thêm động tác quay clip tung lên mạng xã hội. Đây có thể nói là cách làm nhục, tước đoạt nhân phẩm con người kinh khủng nhất với sự hỗ trợ của công nghệ.
Một cô đăng tý ảnh hở hang lên “phây”? Một ca sỹ dính tý scandal? Một chuyện ngoài đường ngoài chợ nào đấy được mô tả bằng 30 giây video-clip? Lúc ấy thì đừng bảo chỉ đàn bà mới hay nói xấu nhau. Lúc ấy thì nào là chuyện đạo đức, rồi thì các chi tiết thêm mắm dặm muối, những phát ngôn kiểu “Con ấy thế nào, tôi biết” (nhà tôi ở cách nhà nó 2 dãy phố và hay gặp nó chạy bộ thể dục trong công viên, dắt theo cả chó cơ mà).
Theo vô số nghiên cứu về nhân chủng học thì con người về cơ bản là thích hóng chuyện và đều có nhiệt tâm chia sẻ tin đồn. Sử gia Mitchell Stephens nói: “Nhân loại đã liên tục trao đổi tin tức, xuyên suốt mọi lịch sử và trải qua các nền văn hóa...”. Tin tức thỏa mãn khát vọng căn bản của con người, là nhu cầu nội tại, là bản năng. Loài người muốn biết những gì đang xảy ra bên ngoài kinh nghiệm trực tiếp của mình. Và khi họ được biết, những biến cố không tự nhìn thấy sẽ lại tạo ra một “khoái cảm” thông tin hoặc một cảm giác an toàn.
Có một dạo người ta râm ran cái mốt mở đầu câu chuyện bằng cụm “Các mẹ ơi, biết gì chưa?”. Câu này mô tả hoạt động của các mẹ trên các diễn đàn bỉm sữa, một hoạt động rất đặc trưng và cao quý của phụ nữ. Nhưng rồi phong trào ấy lây lan sang tất cả các lĩnh vực, người phát ngôn từ mọi giới tính. Các mẹ ơi, biết gì chưa? Virus Ebola đã về đến Hà Nội rồi đấy. Các mẹ ơi, biết gì chưa? Đây là video cận mặt hai con mẹ mìn bắt cóc trẻ con lấy nội tạng nhé. Các mẹ ơi biết gì chưa? Trong nước lèo hủ tíu có thịt chuột, đã điêu đứng không biết bao nhiêu con người. Các mẹ ơi, có vụ đánh ghen này khốc liệt lắm, phải bôi ớt cho nó nhớ, các mẹ xem phút thứ 3.25 clip đính kèm.
Và thế là cuộc đời riêng của những con người ấy bị hủy hoại. Kinh khủng hơn chuyện sau lũy tre làng đời cha ông rất nhiều. Người ta hay kể cho nhau nghe những chuyện định kiến làng xã, những cô gái cạo đầu bôi vôi hay bỏ xứ mà đi vì miệng lưỡi người làng. Bây giờ, chẳng cần quen biết gì nhau để mà phán xét, sáng tác. Đã có vài cô gái trẻ tự tử vì những điều được bịa đặt ác ý trên “phây”.
Có lẽ chúng ta đã đến lúc cần thay đổi hành vi sử dụng mạng xã hội, có lòng trắc ẩn với chính chiếc điện thoại có chức năng quay phim chụp ảnh một cách con người như mong muốn đầy tính nhân văn của người phát minh ra chúng và cũng là sự mong mỏi của cả không ít người có lòng thiện tâm.
.