Dòng họ khoa bảng

(Congannghean.vn)-Dòng họ Ngô ở huyện Diễn Châu là dòng họ đầu tiên của cả nước có cả 3 đời đều đỗ tiến sĩ (Tam đại tiến sĩ) và 5 đời liên tiếp trong một gia đình có đến 5 người đỗ học hàm này. Không chỉ xứng đáng là dòng họ tiêu biểu cho truyền thống giáo dục khoa cử Nho học ở Diễn Châu trước thời Nguyễn, dòng họ Ngô còn vinh dự được Tổ chức Kỷ lục Guiness Việt Nam chính thức công nhận, ghi danh.

Diễn Châu là vùng đất văn vật, trong đó truyền thống khoa bảng của một vùng đất hiếu học là yếu tố làm rạng danh đất và người Phủ Diễn. Đây cũng là cái nôi của những dòng họ nổi tiếng về khoa bảng và truyền thống hiếu học như các họ Ngô, Cao, Đặng…

Dòng họ Ngô ở Diễn Châu được xác lập Kỷ lục Guiness năm 2013

Trong số này, dòng họ Ngô ở làng Lý Trai, xã Diễn Kỷ còn có tên gọi khác là họ Ngô Lý Trai được biết đến với nhiều nho sĩ, nhà đại khoa danh tiếng, không chỉ làm rạng danh dòng họ mà còn góp một số lượng đáng kể vào danh sách các nhà khoa bảng Nghệ An.

Dòng họ duy nhất “Tam đại tiến sĩ”

Theo tộc phả của họ, họ Ngô ở Diễn Châu khởi tổ từ ông Ngô Nhật Đại, từng tham gia cuộc khởi nghĩa Mai Thúc Loan chống lại quân xâm lược nhà Đường năm 722 ở vùng Cửa Sót (Hà Tĩnh) và có Ngô Quyền là hậu duệ đời thứ sáu. Sau khi nhà Ngô sụp đổ thì con cháu tản đi khắp nơi, trong đó có họ Ngô ở làng Lý Trai.

Nhắc đến người thầy học nổi tiếng của dòng họ Ngô ở làng Lý Trai, ai cũng đều biết đến cụ Ngô Trí Trạch (SN 1509), đời thứ 4 dòng họ Ngô, người có công dạy dỗ nhiều học trò đỗ đạt, làm quan to trong triều; trong đó có con trai và cháu nội là Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hoà cùng thi đỗ tiến sĩ (phụ tử đồng khoa) Nhâm Thìn 1592, trong đó con đỗ cao hơn cha, tạo nên dấu ấn độc đáo trong lịch sử khoa cử Việt Nam.

Ngô Trí Trạch là bậc danh sư được xếp ngang hàng với đại thần ở triều đình khi được nhà vua phong là “Đặc tiến kim tử Vinh Lộc đại phu”. Sau khi mất, cụ được triều đình luận công và truy phong tước “Thái Bảo Đạo Nguyên Bá” (nghĩa là nguồn gốc của đạo Nho).

Nối tiếp cha, cụ Ngô Trí Tri thi đỗ Đệ Tam giáp Tiến sĩ xuất thân và đã dạy dỗ nhiều học trò thi đỗ Tiến sĩ, làm quan to trong cả vùng Đông Yên nhị huyện (Diễn Châu và Yên Thành). Sử sách ghi lại, chính những thầy giáo Nho học của dòng họ Ngô là người khởi phát truyền thống khoa bảng rạng rỡ của dòng họ, làm rạng danh vùng đất Diễn Châu.

Đây là hiện tượng “vô tiền khoáng hậu” trong hơn 1.000 năm thi cử thời phong kiến Việt Nam (1075 - 1919). Nối tiếp truyền thống khoa cử của cha ông, năm Bính Tuất Phúc Thái thứ 4 (1646), con trai thứ của Ngô Trí Hoà là Ngô Sỹ Vinh đỗ Đệ Tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân. Ba cha con ông cháu cùng đỗ Tiến sĩ đã được nhà vua tặng bảng vàng “Tam đại Tiến sĩ”. Tiếp nối vinh quang của dòng họ và gia đình, năm 33 tuổi, Ngô Công Trạc - cháu 5 đời của Ngô Trí Tri đỗ Đệ Tam giáp Tiến sĩ khoa Giáp Tuất (1694).

Phát huy truyền thống khoa bảng, hiếu học

Dòng họ Ngô Lý Trai có truyền thống học hành, thi cử và đỗ đạt, trong đó có nhiều người có công với nước. Theo thống kê, họ Ngô ở Nghệ An tính từ thời cụ Ngô Định về sau có đến 18 vị đỗ đạt từ Tam trường trở lên, trong đó có 6 vị đỗ Tiến sĩ là Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hòa, Ngô Sỹ Vinh, Ngô Quang Tổ, Ngô Công Trạc và Ngô Hưng Giáo.

Trong số những vị đỗ đại khoa của dòng họ, có 2 người đỗ xuất sắc trong các khoa thi là Ngô Trí Hoà và Ngô Công Trạc. Hai người được vua cử làm Chánh sứ, “phụng Bắc sứ” là hai cha con Ngô Trí Hòa và Ngô Sỹ Vinh.

Dòng họ Ngô ở làng Lý Trai gần như là dòng họ duy nhất được ban tặng “Nhất môn ngũ đại đại khoa” (Một cửa năm đời đỗ đại khoa) và cũng là một trong rất ít dòng họ trên cả nước được nhà Lê xếp vào dòng họ Công thần. Ngày nay, con cháu họ Ngô ở làng Lý Trai tiếp tục phát huy tinh thần hiếu học và truyền thống khoa bảng, trong đó có các Tiến sĩ Ngô Nhật Hưng, Ngô Sỹ Hiền, Ngô Hữu Hải, Ngô Sỹ Hoá…

Ở Diễn Châu, nhiều gia đình họ Ngô đã “phổ cập” đại học và truyền thống hiếu học vẫn đang được phát huy mạnh mẽ. Những năm gần đây, họ Ngô công thần Lý Trai đã thành lập hội khuyến học, trao giải thưởng Ngô Trí Hoà vào ngày giỗ cụ (21/11 hàng năm) cho học sinh giỏi cấp tỉnh trở lên và các trường hệ chính quy cao đẳng và đại học.

Năm 1998, huyện Diễn Châu thành lập Trường THPT Dân lập Ngô Trí Hoà ở thị trấn Diễn Châu. Đây là một trong những trường có chất lượng đào tạo cao trong tỉnh. Ông Ngô Quang Nhã, Trưởng ban Khuyến học dòng họ Ngô cho biết: Quần thể di tích nhà thờ họ Ngô nay đã 386 năm tuổi, thờ phụng 3 vị: Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hòa và Ngô Sỹ Vinh. Điểm nổi bật của con cháu họ Ngô là chịu khó học tập.

Từ nhiều năm nay, mỗi dịp đầu năm, Ban khuyến học dòng họ mời con cháu đến nhà thờ họ Ngô công thần Lý Trai ở xã Diễn Kỷ tham gia buổi tọa đàm về thành tích học tập trong năm qua, đồng thời động viên con cháu vượt khó học giỏi để nối tiếp truyền thống của tổ tiên. Số học sinh thi đỗ vào các trường đại học trong 10 năm qua là 246 em, học sinh giỏi từ cấp tỉnh trở lên là 70 em”.

Ngày 1/9/2013, dòng họ Ngô ở Diễn Châu được Tổ chức Kỷ lục Guiness Việt Nam ghi vào danh sách Guiness với kỷ lục là dòng họ Ngô đầu tiên của cả nước có cả 3 đời đều đỗ tiến sĩ (ông, cha, cháu), còn gọi là “Tam đại tiến sĩ” (trong đó có 2 cha con trong 1 khoa thi đều đỗ với ngôi vị cao).