 |
| Dơi được cho là nguồn gốc tự nhiên của virus Ebola, bệnh dại, SARS và MERS, trong đó SARS và MERS đều tương tự với loại viruscorona từ Vũ Hán. Ảnh: New York Times |
“Khi bạn nhìn vào chuỗi gen của virus corona mới (nCoV) và kết hợp nó với mọi loại viruscorona đã từng biết đến, thì các chủng virus gần nó nhất đều xuất phát từ dơi”, Giáo sư Peter Daszak, Chủ tịch Liên minh EcoHealth - một tổ chức sức khỏe môi trường phi lợi nhuận, cho biết.
Trong một nghiên cứu được tạp chí y khoa Lancet đăng tải ngày 29/1, Giáo sư Guizhen Wu của Trung tâm ngăn ngừa và kiểm soát dịch bệnh Trung Quốc cho biết, các dữ liệu mà họ có được tới nay giải thích một cách hợp lý việc viruscorona Vũ Hán có nguồn gốc ban đầu từ dơi.
Loài dơi lâu nay thường được coi là “thủ phạm” sinh học. Loài động vật có vú biết bay này là vật lây truyền nhiều loại virus chết người khác nhau như Marburg, Nipah và Hendra - những loại virus đã gây dịch bệnh ở người và các đợt bùng phát ở Uganda, Malaysia, Bangladesh và Australia. Dơi được cho là nguồn gốc tự nhiên của virus Ebola, bệnh dại, SARS và MERS, trong đó SARS và MERS đều tương tự với loại viruscorona từ Vũ Hán.
Thông thường, có một vật trung gian liên quan như trường hợp của SARS năm 2003 là cầy hương và MERS bùng phát năm 2000 lây qua trung gian là lạc đà.
Các nhà khoa học gọi những virus này là virus có nguồn gốc động vật vì chúng lây từ động vật sang người.
Trong trường hợp virus Nipah, loại virus có thể gây ra một loạt triệu chứng trong đó có cả viêm não gây chết người, các bệnh nhiễm trùng có dấu vết từ nước hoa quả có thành phần từ nhựa cây cọ, chà là vốn đã bị nhiễm bệnh từ nước tiểu hay nước miếng của dơi. Dơi đậu trên các loại cây này nơi những người dân địa phương làm các thùng gỗ để thu nhựa cây.
Thực tế việc loại virus corona mới có liên quan đến dơi không phải là điều bất ngờ đối với các nhà virus học chuyên nghiên cứu về các loại virus xuất phát từ dơi.
Theo giáo sư Stathis Giotis, một nhà virus học tại Khoa dịch bệnh truyền nhiễm thuộc đại học Imperial ở London: “Dơi được thừa nhận là vật chủ của nhiều loại virus đang nổi lên và tái nổi lên với khả năng lây từ động vật sang người”.
Theo giáo sư Giotis, có khả năng dơi móng ngựa Trung Quốc - một loài dơi phổ biến ở Trung Quốc “chịu trách nhiệm” về đợt dịch hiện nay ở Vũ Hán.
Vì sao dơi chứa và phát tán nhiều loài virus?
Dơi có hơn 1.300 chủng loại, nhiều thứ 2 sau bộ gặm nhấm về đa dạng sinh học trong số các loài động vật có cú. Chúng đa dạng theo địa lý, sống ở mọi lục địa, ngoại trừ Nam cực. So với các động vật sống trên mặt đất, chúng có tuổi thọ lâu hơn và đậu thành đàn lên tới hàng triệu con trong các hang động. Điều này có nghĩa là chúng tiềm tàng tiếp xúc với nhiều virus và lây truyền dễ dàng trong bầy.
Trong khi dơi mang một số virus nguy hiểm, nhưng các loại virus này có vẻ như không gây hại cho chúng, ngoại trừ bệnh dại.
Tất nhiên, dơi không phải là động vật duy nhất mang các dịch bệnh lây lan cho con người. Rất nhiều bệnh truyền nhiễm được truyền qua bộ gặm nhấm và HIV lây từ tinh tinh.
Các nhà khoa học năm 2017 đã phát hiện ra rằng loài dơi mang nhiều virus nguy hiểm hơn các loài khác. Một nhóm nhà khoa học trong đó có Giáo sư Peter Daszak, Chủ tịch Liên minh EcoHealth, khi nghiên cứu 188 virus lây từ động vật sang người đã nhận thấy rằng, loài dơi chứa tỷ lệ virus nguy hiểm đặc biệt cao so với các loài động vật có vú khác.
Tuy nhiên, một số nhà khoa học nói rằng dơi đã được lấy mẫu rộng rãi hơn trong bối cảnh bùng phát dịch SARS năm 2003 và rằng các loài động vật khác có thể có sự đa dạng virus tương tự nếu các nhà khoa học nghiên cứu sâu hơn.
Theo giáo sư Giotis, tình trạng phá rừng và đô thị hóa, đặc biệt là ở các khu vực có mật độ dân số cao như Trung Quốc, đang đặt con người tiếp xúc gần hơn với loài dơi và các loài động vật khác, khiến các loại virus lây lan dễ dàng hơn.
Virus corona Vũ Hán có lây lan từ dơi?
Các nhà khoa học ở Trung Quốc đang tích cực nghiên cứu loài dơi một cách kỹ lưỡng trong bối cảnh lâu nay loài này được dự đoán có khả năng là điểm xuất phát của đợt dịch bệnh sắp tới.
Trong một nghiên cứu được công bố năm 2019, các nhà khoa học ở Viện nghiên cứu Virus Vũ Hàn đã đưa ra dự đoán khá kỳ lạ: “Virus Corona (CoVs) sẽ lại nổi lên và gây ra đợt bùng phát dịch bệnh mới. Trung Quốc nhiều khả năng sẽ là một điểm nóng. Các thách thức đặt ra là dự đoán khi nào và ở đâu, để chúng ta có thể ngăn chặn một cách tốt nhất sự bùng phát dịch bệnh”.
Giáo sư Daszak nói rằng, các nhà khoa học đã phát hiện khoảng 50 virus corona có liên quan đến SARS ở loài dơi trên khắp Trung Quốc và các virus corona SARS đã được tìm thấy ở người dân tỉnh Vân Nam, những người sống ở gần các hàng động nơi mà virus đã tìm thấy trước đó ở các loài dơi – mặc dù họ không có triệu chứng về suy hô hấp trong thời gian ủ bệnh.
“Các loại virus này thực sự có nguy cơ cao làm bùng phát dịch bệnh. Chúng có ở loài dơi, chúng có ở khắp Đông Nam Á, con người tiếp xúc với chúng thường xuyên và họ thực sự bị nhiễm bệnh”, Daszak nói.
Vẫn còn quá sớm để nói chắc chắn virus corona Vũ Hán có xuất phát từ loài dơi hay không và liệu có vật trung gian nào không. Đợt dịch hiện nay ban đầu xuất phát từ một chợ hải sản bán động vật sống ở Vũ Hán và các nhà khoa học đang nỗ lực lần tìm các dấu vết khác cả từ phòng thí nghiệm và từ các cánh đồng.
Giáo sư Guizhen Wu của Trung tâm ngăn ngừa và kiểm soát dịch bệnh Trung Quốc nói rằng, các dữ liệu hiện nay đang chỉ dẫn tới việc nCoV lây từ dơi sang loài khác, một loài động vật hoang dã chưa xác định được và rồi sau đó mới lây sang người. Theo bà, không có con dơi nào được bán hoặc tìm thấy ở chợ hải sản và đợt dịch ghi nhận trường hợp đầu tiên từ cuối tháng 12/219 khi hầu hết loài dơi ở Vũ Hán đang ngủ đông.
“Có một số thông tin ban đầu, dù vẫn còn gây tranh cãi, rằng viruscorona Vũ Hán đã được phát hiện cả ở dơi và rắn và các chủng virus ở cả rắn và dơi là tương tự với nhau và tương tự với các chủng phát hiện được từ trường hợp ở người”, Paul Hunter, một giáo sư về y khoa tại đại học East Anglia nói với Trung tâm truyền thông Khoa học ở London.
“Tất cả các nghiên cứu xung quanh đợt bùng phát hiện nay đều là mới và đang được tiếp diễn. Điều đó sẽ giúp lý giải vì sao có những suy nghĩ khác nhau về nguồn gốc virus corona mới hiện nay”, ông Hunter nói./.