Tàu cá vỏ thép - Hiện thực hóa giấc mơ vươn khơi bám biển

Theo đoàn công tác của Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy (SBIC) về với Bình Định, chúng tôi được ông Nguyễn Thanh Hồng, trưởng thôn Thiện Chánh 2, xã Tam Quan Bắc (huyện Hoài Nhơn) đưa đến thăm cửa biển Tam Quan…

Cú hích mạnh

Theo ông Nguyễn Thanh Hồng, thôn Thiện Chánh có nghề truyền thống câu cá ngừ đại dương. Cả thôn 650 hộ dân thì có đến 90% làm nghề biển. Tuy nhiên, nghề đi biển giờ gian nan lắm, thời tiết khắc nghiệt, sản lượng không ổn định, giá cả lại bếp bênh… Rồi từ khi Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng biển chủ quyền của Việt Nam, ngư dân ta liên tục bị tàu Trung Quốc đe dọa, ngăn cản. Tàu của ta thì bé, công suất nhỏ, lại bằng gỗ trong khi tàu Trung Quốc lớn hơn, tốc độ nhanh và toàn vỏ thép nên mỗi khi có va chạm, mình thường thiệt hại. Thế nên khi nghe tin Nhà nước sẽ có chính sách hỗ trợ ngư dân đóng tàu vỏ thép thì ai cũng mừng. Có con tàu vỏ thép chắc chắn, hiện đại không những giúp nâng cao sản lượng đánh bắt mà còn bảo đảm an toàn cho bà con trong những chuyến đánh bắt xa bờ.

Việt Nam là quốc gia có lợi thế về biển, với chiều dài bờ biển 3.260km, vùng kinh tế biển rộng hơn 1 triệu km2, gấp 3 lần diện tích đất liền, bao gồm hơn 3.000 hòn đảo lớn nhỏ. Tuy nhiên, ngành khai thác đánh bắt hải sản của Việt Nam đang còn lạc hậu, chủ yếu khai thác thủ công. Trong hơn 130.000 tàu cá khai thác hải sản trên cả nước, có hơn 99% là tàu vỏ gỗ công suất nhỏ, thời gian đi biển ngắn, khả năng bảo quản sản phẩm đánh bắt và chống chịu va đập kém… Vì vậy, chủ trương dành 16.000 tỷ đồng cân đối ngân sách Nhà nước để đầu tư cho lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư và ngư dân đã nhận được sự chào đón từ mọi tầng lớp nhân dân.

Đây được coi là cú hích quan trọng, đưa kinh tế biển trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, tạo tiền đề cho việc hoàn thành "Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020".

Quyết sách đúng đắn này đã mở đường cho lộ trình thay thế 3.000 tàu vỏ gỗ bằng tàu VT nhằm chuyển dịch từ truyền thống đánh bắt hải sản lạc hậu sang sử dụng kỹ thuật hiện đại, hỗ trợ ngư dân phát triển sản xuất, làm giàu từ biển, đồng thời đáp ứng yêu cầu vừa khai thác hiệu quả, vừa góp phần bảo vệ chủ quyền biển đảo.

Theo nội dung Dự thảo Nghị định về một số chính sách phát triển thủy sản, ngư dân sẽ được vay vốn đến 95% với lãi suất dưới 5% năm, thời hạn cho vay là 11 năm, trong đó có 1 năm ân hạn và điều quan trọng nhất là ngư dân sẽ được sử dụng chính con tàu đóng mới làm tài sản thế chấp tại ngân hàng.

Trưởng Ban Kinh doanh thương mại SBIC Phạm Bình Minh phân tích: So với tàu vỏ gỗ, tàu vỏ thép có độ bền và tuổi thọ cao gấp nhiều lần, lại mang hình dáng có lợi để giảm sức cản khi vận hành nên có tốc độ cao hơn, nhiên liệu tiết kiệm hơn. Với kết cấu được hàn chắc chắn, tàu vỏ thép chịu được va đập cao. Thân tàu được chia thành các khoang kín nước riêng biệt nên mang được nhiều nguyên liệu và nước ngọt hơn, đồng thời khi bị ngập một khoang bất kỳ tàu vẫn an toàn trên biển. Các khoang lạnh được thi công đúng tiêu chuẩn giúp bảo quản hải sản với chất lượng tốt, tăng hiệu quả kinh tế. Đặc biệt, tàu vỏ thép có khả năng chịu sóng gió cao đến cấp 9 trong khi vỏ gỗ chỉ chịu được cấp 6, 7.

Theo tính toán, tuy có giá thành đóng mới cao hơn khoảng 50-60% nhưng về lâu dài tàu vỏ thép sẽ mang lại nhiều lợi ích kinh tế hơn… Chi cục trưởng Chi cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thủy sản tỉnh Quảng Bình Lê Văn Lợi cho biết, vướng mắc lớn nhất của ngư dân là lo ngại vốn đầu tư vào tàu vỏ sắt quá cao. Nay đã có chính sách hỗ trợ vốn mạnh mẽ, chắc chắn ngày càng nhiều ngư dân đăng kí đóng mới tàu vỏ thép.

Kể cho chúng tôi nghe về chiếc tàu đã đăng kí chuẩn bị đóng tại Công ty TNHH MTV Công nghiệp Tàu thủy Quảng Bình (thuộc SBIC), ngư dân Nguyễn Thanh Đàm, ngụ tại phường Vạn Phúc (thị xã Ba Đồn, Quảng Bình) bộc bạch: "Đây là ước mơ tôi ấp ủ đã lâu nên ngay khi có chính sách hỗ trợ của Nhà nước là tôi quyết tâm đóng ngay tàu vỏ thép theo mô hình tàu chụp mực. Con tàu mới được trang bị nhiều thiết bị hiện đại, chắc chắn sẽ an toàn và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn con tàu vỏ gỗ cũ. Với con tàu thép, tôi sẽ đi đánh bắt ở những vùng biển xa hơn, có thể vượt 150 hải lý, vừa tăng năng suất đánh bắt, vừa góp phần giữ vững chủ quyền các vùng biển đánh bắt xa bờ".

Hiện thực hóa ước mơ của ngư dân

Đến thăm Công ty TNHH MTV Đóng tàu Nha Trang (thuộc Công ty TNHH MTV Đóng tàu Cam Ranh - SBIC), chúng tôi dễ dàng cảm nhận được không khí lao động hào hứng tràn ngập nơi đây. Trong nhiều tháng qua, Công ty đã huy động hơn 370 cán bộ công nhân viên liên tục tăng ca, tăng kíp để hoàn thành nhanh và tốt nhất những con tàu cá vỏ thép mẫu đầu tiên. Sau khi bàn giao tàu Hoàng Anh 1, con tàu vỏ thép đầu tiên ở miền Trung, cho ngư dân Mai Văn Thành ở Quảng Ngãi (ngày 10/4), đến nay chiếc tàu vỏ thép thứ 2 cũng đã được hạ thủy, chạy thử để kịp bàn giao cho chủ tàu vào cuối tháng 6 này.

Giám đốc Công ty Lê Quang Lâm cho hay Công ty không lo lắng về phương diện kỹ thuật vì đã có kinh nghiệm đóng những chiếc tàu lớn như tàu chở hàng 22.000 tấn hay tàu kéo 1.600 mã lực… Nhưng một chiếc tàu cá vỏ thép không những cần đáp ứng đầy đủ các thông số kỹ thuật mà còn phải được thiết kế phù hợp với truyền thống đánh bắt của ngư dân. Vì vậy, Công ty đã cử kỹ sư theo tàu ra khơi tìm hiểu thực tế quá trình đánh bắt và tham khảo ý kiến, kinh nghiệm của bà con ngư dân để hoàn thiện thiết kế, dần dần chiếc tàu vỏ thép đầu tiên cũng thành hình. Khi chứng kiến chiếc tàu Hoàng Anh 1 chở đầy cá tôm trở về sau chuyến đi biển đầu tiên, bao nỗi mệt nhọc, vất vả và cả nỗi lo lắng mà tập thể cán bộ công nhân viên Công ty đã trải qua được xua tan, đồng thời thành công bước đầu này cũng góp phần khẳng định rõ hiệu quả của tàu vỏ thép cũng như tính đúng đắn trong quyết sách của Đảng, Chính phủ trong việc phát triển đội tàu vỏ thép đánh bắt xa bờ.

Không chỉ Hoàng Anh 1, hai con tàu vỏ thép khác là Hải Âu 1 và Hải Âu 2, do Công ty cổ phần Công nghiệp tàu thủy Sông Đào (thuộc SBIC) thi công và bàn giao cho 2 ngư dân xã Hải Chính (huyện Hải Hậu, Nam Định) cũng đã và đang vận hành an toàn, hiệu quả. Chủ tàu Phạm Văn Tuyên trong chuyến ra khơi đầu tiên trên con tàu vỏ thép mới Hải Âu 1 đã khai thác được trên 3 tấn cá thu, trừ các khoản còn thu lãi trên 100 triệu đồng. Chủ tàu Hải Âu 2 Trần Văn Châu cho biết so với tàu vỏ gỗ, tàu vỏ thép cơ động hơn trong lúc vây bắt cá, mang được nhiều nguyên liệu, nước và ngư cụ hơn, giúp kéo dài các chuyến đánh bắt xa bờ, mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt.

Chủ tịch Hội đồng thành viên SBIC Nguyễn Ngọc Sự khẳng định: Khi có chủ trương của Chính phủ về việc "thép hóa" tàu cá, SBIC đã chuẩn bị đầy đủ, các nhà máy nằm dọc khắp bờ biển đều đã sẵn sàng, chỉ chờ cơ chế ban hành là có thể triển khai ngay việc đóng tàu cá vỏ thép. Khi đó, do tiết giảm được nhiều chi phí trong khâu thiết kế và mua sắm vật liệu cùng với việc nội địa hóa nhiều thiết bị (như chân vịt, tời neo) sẽ giúp hạ đáng kể giá thành đóng mỗi con tàu.

Giải thích về những băn khoăn của ngư dân do chưa quen với tàu vỏ thép, Giám đốc Công ty TNHH MTV Đóng tàu Nha Trang Lê Quang Lâm cho biết, để làm ra con tàu phù hợp yêu cầu và truyền thống đánh bắt của ngư dân, từ lúc thiết kế đến khi thi công, Công ty thường xuyên lấy ý kiến người dân để có điều chỉnh thích hợp. Chủ tàu sẽ cùng tham gia thi công, đồng thời cũng giám sát luôn quá trình đóng tàu và bước đầu hiểu rõ các tính năng cơ bản của con tàu. Đặc biệt, ngư dân có thể tự tìm kiếm và đặt mua từ động cơ đến các loại máy móc khác theo đúng yêu cầu, chỉ cần bảo đảm có chứng nhận đăng kiểm đầy đủ. Sau đó, quá trình chạy thử nghiệm cũng chính là khóa đào tạo, nơi những người chủ tương lai của con tàu được hướng dẫn cặn kẽ từ kỹ thuật lái, đánh bắt đến xử lý và sửa chữa những hỏng hóc đơn giản… Về phần bảo trì, bảo dưỡng, các tàu do SBIC đóng được bảo hành 1 năm, ngoài ra tất cả các tàu cá vỏ thép đều có thể được bảo dưỡng, sửa chữa tại bất cứ nhà máy nào trong số 18 nhà máy nằm dọc khắp đất nước thuộc SBIC.

Rất cần cơ chế hỗ trợ đồng bộ

Chương trình đánh bắt xa bờ được Chính phủ cho triển khai từ 1997 tuy gặp vướng mắc trong việc thu hồi vốn Nhà nước nhưng đó thực sự là “tiếng còi tàu đầu tiên”, giục giã và cổ vũ ngư dân tham gia đánh bắt xa bờ. Ngư dân Phan Trọng Nghiệp, ngụ tại xã Hoài Hương (huyện Hoài Nhơn, Bình Định) kể: Trước đây, ngư dân Bình Định chủ yếu là đánh bắt ven bờ. Mỗi lần ra khơi, đi được năm, mười tiếng là đã thấy xa, thỉnh thoảng gặp tàu quốc tế là phải quay ngay vào bờ. Nhờ nhận được hỗ trợ từ Chương trình đánh bắt xa bờ, phong trào đánh bắt xa bờ của Bình Định mới rộng khắp như hiện nay. Giờ đây, mỗi chuyến ra biển của ngư dân kéo dài hơn 20 ngày là chuyện bình thường, vươn xa đến hơn 120 hải lý.

Đúc kết từ những kinh nghiệm đã có, Nghị định về một số chính sách phát triển thủy sản chuẩn bị được ban hành càng thể hiện rõ sự quan tâm của Đảng, Chính phủ trong việc hỗ trợ ngư dân, giúp bà con tăng hiệu quả đánh bắt, nâng cao hiệu quả kinh tế; tạo thêm niềm tin để ngư dân yên tâm tiếp tục vươn khơi bám biển, góp phần giữ vững chủ quyền quốc gia.

Chủ tịch HĐQT Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) Trần Bắc Hà cho rằng rút kinh nhiệm từ thực tiễn, cơ chế tín dụng cho vay đánh bắt xa bờ theo nội dung Nghị định sắp được ban hành đã tạo thế chủ động cho tổ chức tín dụng lựa chọn người vay có kinh nghiệm, có năng lực tài chính, có khả năng quản lý tốt nhất để đảm bảo việc sử dụng vốn, khai thác tài sản một cách hiệu quả, rút ngắn thời gian thu hồi vốn.

Nhưng thực tế vốn đầu tư cho con tàu vỏ thép hiện nay vẫn còn lớn so với đại đa số ngư dân, nên cần có thêm các chính sách ưu đãi khác nhằm hỗ trợ bà con được triệt để hơn. Ngư dân Lê Ngọc Sơn, xã Quảng Phú, huyện Quảng Trạch, Quảng Bình trải lòng: Đây là chương trình hỗ trợ cho ngư dân, nhằm phát triển kinh tế, vừa bảo vệ chủ quyền biển đảo Tổ quốc, vì vậy nếu Chính phủ cho miễn thuế VAT thì tốt quá, 10% cũng đủ để đầu tư nhiều hơn cho con tàu mới.

Với mục tiêu đưa Chương trình được triển khai hiệu quả, ngoài tháo gỡ những tồn tại trong cơ chế tín dụng, cũng cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp hỗ trợ khác. Chẳng hạn, cần lấy ý kiến ngư dân theo từng mục đích đánh bắt và dải công suất, đặc biệt là tàu sắt và vật liệu mới để ngư dân lựa chọn theo nhu cầu, bảo đảm phù hợp với tập quán, khả năng, năng lực khai thác của ngư dân tại các địa phương khác nhau.

Chủ tịch HĐTV SBIC Nguyễn Ngọc Sự khẳng định hơn 10 mẫu tàu cá vỏ thép đã được SBIC thiết kế phù hợp nhất với từng ngành nghề đánh bắt khác nhau để bà con lựa chọn, hiện vẫn đang được tiếp tục hoàn thiện. SBIC cũng đã lên kế hoạch thiết kế cho mỗi vùng miền khác nhau những mẫu tàu khác nhau, phù hợp với tập quán và ngành nghề khai thác hải sản từng vùng, để bà con có thêm nhiều sự lựa chọn khi đóng tàu vỏ thép.

Bên cạnh đó, các tàu cá cần được hình thành tổ đội với nhau, thành lập các tổ đoàn kết nhằm hỗ trợ nhau khi đánh bắt xa bờ. Tiếp đó cần có kế hoạch và bố trí nguồn vốn ngân sách để đầu tư đồng bộ các cảng cá, khơi thông luồng lạch, xây dựng cơ sở neo đậu tránh trú bão, hệ thống cung cấp hậu cần, thông tin liên lạc… Mô hình tàu mẹ-con cũng nên được nhân rộng, với chủ trương khuyến khích đóng mới các tàu dịch vụ hậu cần để cung ứng nhu yếu phẩm, đồng thời tổ chức thu mua sản phẩm đánh bắt ngay ngoài khơi xa nhằm tạo điều kiện cho ngư dân bám biển dài ngày; việc tính toán đầu ra cho sản phẩm hải sản đánh bắt được cũng cần có sự phối hợp của các ban ngành, địa phương trong việc quản lý chặt chẽ giá, tránh tình trạng khi năng suất tăng cao, sản phẩm đánh bắt lại bị ép giá, gây thiệt hại cho ngư dân.