Tảo hôn ở miền Tây xứ Nghệ: Nhiều hệ lụy

(Congannghean.vn)-Xuất phát từ phong tục, tập quán và do đói nghèo, trình độ dân trí thấp dẫn đến tại các huyện biên giới miền Tây xứ Nghệ, vấn nạn tảo hôn đang diễn ra hết sức nhức nhối. Những bà mẹ trẻ với lời ru buồn ngày ngày vẫn cất lên sau những nếp nhà sàn vương khói bếp, xa vắng và vô định, như chính tiền đồ và tương lai phía trước vậy.

Xót xa lời ru trên nương

Bản Phá Lõm, xã Tam Hợp, huyện Tương Dương nằm trong khu vực vùng lõm biên giới Việt - Lào, có 100% là đồng bào Mông, bà con sinh sống chủ yếu bằng làm rẫy, cuộc sống từ trước đến nay chủ yếu du canh, du cư, phụ thuộc vào thiên nhiên là chính. Đến với bản làng giáp biên này, không khó để bắt gặp vô số những bà mẹ trẻ, vô tư vừa địu con trên lưng, vừa làm việc nhà, thoạt trông cứ ngỡ là chị trông em khi bố mẹ vắng nhà. Kỳ thực, đó là những bà mẹ nhí, mới 13 - 14 tuổi nhưng đã gánh thiên chức là những người vợ, người mẹ. Bỏ lại sau lưng sách vở, trường lớp và cả những tiếng nô đùa vô tư của bạn bè cùng trang lứa, lời ru buồn đã văng vẳng cất lên sau những ngôi nhà sàn nhấp nhô bên sườn núi.

Những bà mẹ trẻ ở miền Tây xứ Nghệ

Theo chân những chiến sỹ Công an huyện Tương Dương cắm bản ở Tam Hợp, chúng tôi tìm đến gia đình vợ chồng Xồng Y Xua và Lầu Bá Kỷ, năm nay cùng 17 tuổi ở bản Phá Lõm. Cách đây 3 năm về trước, vào năm 2015, Xua và Kỷ kết hôn với nhau khi vừa bước sang tuổi 14. Kết hôn nhưng chưa đủ tuổi đăng ký nên vợ chồng chỉ làm vía với nhau, được sự đồng ý của gia đình hai bên nên về ở với gia đình nhà chồng. Thời điểm chúng tôi tìm đến, Y Xua đang ôm đứa con nhỏ hơn 2 tuổi. Người mẹ trẻ này chia sẻ, cháu bé sinh ra không đủ cân nên ốm đau liên miên, bản thân cũng chẳng biết làm việc gì nên suốt ngày chỉ ở nhà bồng con, trong khi chồng lên nương rẫy cùng với bố mẹ.

“Năm đó, em đang học dở lớp 7 thì bỏ ngang để lấy chồng. Lập gia đình nhưng 2 vợ chồng cùng con nhỏ sống phụ thuộc vào bố mẹ hai bên. Bản thân em cũng chưa bao giờ lên rẫy, xuống suối nên chẳng biết làm gì ngoài việc chăm con, nấu ăn ngày hai bữa đợi chồng đi làm về”, Xồng Y Xua chia sẻ.

Cách đấy không xa, cũng ở bản Phá Lõm là cặp vợ chồng trẻ con Hờ Y Mỉ và Lầu Bá Chống. Trước đó, trên đường vào bản, chúng tôi bắt gặp Mỉ đang địu con rửa rau ngay con suối đầu bản. Nhìn dáng sơn nữ nhỏ gầy, gương mặt phảng phất nét u buồn này, chẳng ai trong chúng tôi nghĩ rằng, em đã lấy chồng bởi năm nay Mỉ vẫn chưa tròn 12 tuổi. Cũng như nhiều sơn nữ khác, lấy chồng nhưng không hề ý thức được những trọng trách to lớn mà mình phải gánh vác khi trở thành vợ người ta, Mỉ vô tư theo chồng về làm dâu nhà người khi vẫn còn vụng dại ngay cả với việc chăm sóc mình. Chồng Mỉ, thời điểm kết hôn chỉ mới 16 tuổi, lấy vợ cũng theo kiểu “thích thì cưới”, vợ chồng về với nhau có bố mẹ chăm lo nên chẳng cần nghĩ tương lai sẽ làm gì để trở thành trụ cột của gia đình.

Ông Nguyễn Anh Minh, Chủ tịch UBND xã Tam Hợp cho biết: Vợ chồng Xua - Kỷ và Mỉ - Chống chỉ là 2 trong số 33 cặp vợ chồng tảo hôn trên địa bàn xã biên giới này trong 3 năm gần đây, trong đó có 6 cặp kết hôn ở thời điểm dưới 13 tuổi. Nguyên nhân chủ yếu, theo ông Chủ tịch UBND xã là do phong tục, tập quán của đồng bào dẫn đến công tác tuyên truyền, vận động gặp không ít khó khăn. Tâm lí ngại va chạm, cả nể và việc xử lý về mặt pháp luật đối với vấn đề tảo hôn gần như chưa thực hiện được, mới chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền, vận động là những nguyên nhân chính dẫn đến tảo hôn ở Tam Hợp gia tăng.

Một người vợ trẻ thẹn thùng khi được cán bộ đến nhà vận động, tuyên truyền đăng ký kết hôn

Hệ lụy từ “lấy chồng từ thuở 13”

Cũng không riêng gì Tam Hợp, ở các xã dọc biên giới Việt - Lào như Mai Sơn, Nhôn Mai, tình trạng tảo hôn cũng đang hết sức nhức nhối. Theo thống kê, chỉ tính riêng trong 3 năm qua, trên địa bàn huyện Tương Dương đã có 97 cặp vợ chồng kết hôn khi đang trong độ tuổi vị thành niên, trong đó có 84 cặp nên nghĩa vợ chồng trong thời gian từ đầu năm 2016 đến nay. Cũng ở khu vực miền Tây Nghệ An, ở một địa phương khác có tới ba mặt giáp Lào là huyện Kỳ Sơn, không chỉ nhức nhối vấn nạn tảo hôn mà nơi đây còn xảy ra tình trạng hôn nhân cận huyết, dẫn đến nhiều hệ lụy cho xã hội.

Bản Huồi Lê nằm sâu trong khu vực giáp biên của xã Keng Đu, nơi chỉ cách biên giới chưa đến 10 km. Chúng tôi được cán bộ thôn bản dẫn đến nhà của cặp vợ chồng Lương Thị May và Ven Văn Tùng. Cách đây 4 năm về trước, May về làm dâu khi vừa tròn 15 tuổi, điều đáng quan tâm là người chồng hiện tại của May cũng chính là người anh con cô con cậu. Đến nay, 2 vợ chồng đã có một cháu bé gần 3 tuổi. Trong ý niệm của 2 vợ chồng cũng như gia đình hai bên, chưa từng nghĩ đến những hậu họa về hôn nhân cận huyết sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển, duy trì nòi giống sau này. Nói như bà Lương Mẹ Biên, mẹ đẻ của May thì thấy 2 đứa thích nhau nên cho về ở với nhau, cũng biết là anh em đấy, nhưng nghĩ không sao cả.

Cạnh nhà của vợ chồng Tùng - May cũng là một cặp trẻ con về sống chung với nhau, Xeo Văn Thoong và Xeo Thị Hồng lấy nhau khi cả hai đều 15 tuổi và họ cũng là anh em họ hàng với nhau. Cũng vì chưa nhận thức được việc lấy chồng, lấy vợ là để tạo dựng một mái ấm gia đình mới, nên cả hai vẫn rất vô tư, suốt ngày nô đùa, trêu chọc nhau như trẻ con và sống dựa vào bố mẹ. “Nó thích nhau thì cho về ở với nhau, sinh con đẻ cái trước, khi nào đủ tuổi thì đăng ký kết hôn sau. Cưới vợ cho con để có thêm người xuống suối, lên rẫy cũng là thói quen của người Khơ Mú”, anh Xeo Phò Thoong, bố đẻ của Xeo Văn Thoong chia sẻ.

Ông Mùa Xia Lữ, Giám đốc Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình huyện Kỳ Sơn thống kê, tình trạng hôn nhân cận huyết thống của đồng bào H’Mông ở Kỳ Sơn chiếm 15 - 20% trong số các cặp vợ chồng kết hôn. Trong khi đó, theo Đại úy, bác sĩ Nguyễn Bá Lương, Đồn Biên phòng Keng Đu, huyện Kỳ Sơn thì vấn nạn tảo hôn đã để lại cho xã hội không ít hệ lụy, đặc biệt các cuộc hôn nhân cận huyết thống sẽ dẫn đến sinh ra những đứa con còi cọc, thậm chí tật nguyền, kém về thể xác và tinh thần.

Mặc dù trong thời gian qua, các cấp chính quyền, đặc biệt là lực lượng Công an cắm bản và Bộ đội biên phòng đã có nhiều biện pháp tuyên truyền, vận động, song tình trạng tảo hôn ở các xã biên giới Việt - Lào ở các huyện miền Tây Nghệ An vẫn gia tăng. Khó khăn lớn nhất, ngoài việc đây là các xã biên giới, địa hình phức tạp, trình độ dân trí thấp, chủ yếu là đồng bào các dân tộc ít người, sinh sống rải rác trên các sườn núi nên rất khó để tiếp cận.

Phong tục, tập quán cũng là nguyên nhân dẫn đến việc gia tăng tình trạng tảo hôn. Có những em gái học đến lớp 7, lớp 8 ở trường dân tộc nội trú, khi bị bạn trai đến bắt về làm vợ cũng không hề kháng cự, chấp nhận làm vợ người ta, coi như số mệnh đã định sẵn. Theo thống kê, tại Trường Phổ thông dân tộc bán trú THCS Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn, năm học 2015 - 2016, toàn trường có 16 em học sinh bỏ học lập gia đình. Thực trạng tương tự cũng xảy ra ở một số địa bàn khác.

Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2015 - 2025” đặt ra mục tiêu: "Giảm bình quân 2 - 3%/năm số cặp tảo hôn và 3 - 5%/năm số cặp kết hôn cận huyết thống đối với các địa bàn có tỉ lệ này còn cao". Để làm được điều này, tại Nghệ An đang quyết liệt thực hiện các biện pháp, kết hợp tuyên truyền vận động với những giải pháp dài hơi và mạnh tay hơn. Nói như ông Lô Thanh Nhất, Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương thì thời gian sắp tới, cùng với các giải pháp khác, sẽ tiến hành một số biện pháp để có tính răn đe, giáo dục như xử lý hành chính, thậm chí cần thiết sẽ truy tố một số vụ vi phạm Luật Hôn nhân gia đình; qua đó nâng cao nhận thức, tiến tới thay đổi được hành vi, từng bước hạn chế và tiến tới chấm dứt hoàn toàn tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở các bản làng miền Tây xứ Nghệ.